Ο Χοσέ Μαρτί και οι απλοί του στίχοι

Ο Χοσέ Μαρτί είναι το παράδειγμα του ήρωα, του δάσκαλου, του φιλόσοφου, του συγγραφέα, του δημοσιογράφου και του ποιητή. Πρωτοπόρος του λατινοαμερικάνικου μοντερνισμού, θεωρείται ανάμεσα στους καλύτερους πεζογράφους που έγραψαν σε καστιλιάνικη γλώσσα στην εποχή του, δοκιμιογράφος, κριτικός τέχνης και, κατά κύριο λόγο, διοργανωτής του Επαναστατικού Κόμματος της Κούβας και του τελευταίου πολέμου για την απελευθέρωση της Κούβας από την ισπανική κυριαρχία.

Από εκείνους τους ανθρώπους που υψώνονται αποφασιστικά στην ιστορία και υπερβαίνουν με το παραπάνω τη στιγμή που τους μέλλεται να ζήσουν , από εκείνους τους ανθρώπους που αγκαλιάζουν με πάθος την ιερή ιδέα της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας και αφιερώνουν γενναιόδωρα τη ζωή τους και το αίμα τους σε βωμούς ενός καλύτερου πεπρωμένου για το ανθρώπινο γένος , από εκείνους τους ανθρώπους ήταν ο Χοσέ Μαρτί, ο Εθνικός Ήρωας της Κούβας.

Την αντιϊμπεριαλιστική σκέψη του, μπορεί να εκτιμήσει κανείς στο μισοτελειωμένο γράμμα προς το φίλο του , Μανουέλ Μερκάδο, την παραμονή του θανάτου του, όπου επισημαίνει: «...Βρίσκομαι ήδη όλες αυτές τις μέρες, σε κίνδυνο να δώσω τη ζωή μου για την πατρίδα μου και για το καθήκον μου, αφού έτσι το αντιλαμβάνομαι και έχω τη διάθεση να το κάνω, να εμποδίσω δηλαδή έγκαιρα, με την ανεξαρτησία της Κούβας, να εξαπλωθούν στις Αντίλλες οι Ηνωμένες Πολιτείες και να πέσουν έτσι με μεγαλύτερη δύναμη επάνω στις χώρες μας της Αμερικής. Ότι έκανα μέχρι τώρα και θα κάνω ακόμα, είναι για αυτό το σκοπό. Σιωπηλά έπρεπε να γίνει αυτό και κάπως έμμεσα, γιατί υπάρχουν πράγματα που για να τα καταφέρει κανείς, πρέπει να γίνονται μυστικά και αν δηλωθούν όπως είναι, θα προκαλούσαν δυσκολίες υπερβολικά ισχυρές για να πετύχει κανείς το στόχο του.»

Ο Μαρτί, σαν βαθύς στοχαστής, διατύπωσε πολύτιμες ιδέες που ξεπερνούν την εποχή στην οποία έζησε: «Όποιος μιλάει για ένωση οικονομική, μιλάει για ένωση πολιτική. Ο λαός που αγοράζει, ορίζει. Ο λαός που πουλάει, υπηρετεί. Πρέπει να εξισορροπήσει κανείς το εμπόριο για να είναι ασφαλής η ελευθερία. Ο λαός που θέλει να είναι ελεύθερος, πρέπει να είναι ελεύθερος στις εμπορικές του συναλλαγές.» Είναι αρχές που διακήρυξε.

Οι στοχασμοί του για τη φύση αξίζουν μια ανάλυση στη σημερινή κατάσταση: «Όταν μελετά κανείς μια ιστορική πράξη, ή μια πράξη ατομική,… βλέπει πως η ανθρώπινη παρέμβαση επάνω στη φύση επιταχύνει, μεταβάλει ή εμποδίζει το έργο της, και πως όλη η ιστορία είναι απλά και μόνο η αφήγηση για τη διαδικασία του ξεκαθαρίσματος λογαριασμών και των αντιπαραθέσεων ανάμεσα στη φύση καθεαυτή και στην ανθρώπινη φύση».

Για το τεράστιο ταλέντο του, θεωρείται ο πιο παγκόσμιος από τους κουβανούς στοχαστές. Είχε μια εκπληκτική γνώση της διεθνούς πραγματικότητας: ταξίδευε ανάμεσα στους κλασσικούς της διανόησης από την Ελλάδα και τη Ρώμη και έφτανε να ερευνά τους πιο αρχαίους λαούς, πολιτισμένους και προπατορικούς, των χωρών της Ανατολής.

Οι Απλοί Στίχοι, εκδόθηκαν για πρώτη φορά το 1891. Σε αυτούς ο Μαρτί μιλάει σε πρώτο πρόσωπο, προσφέροντας μας όλες τις ενδόμυχες σκέψεις του και το πνευματικό του περίγραμμα, με τόση ειλικρίνεια που πολλές φορές αγγίζει την εκμυστηρίευση. Αυτοί συνθέτουν σε καλό μέτρο, μια αυτοβιογραφική καταγραφή, σε τέτοιο βαθμό που αποτελούν ένα ντοκουμέντο απαραίτητο για όποιον θελήσει να παρουσιάσει το πορτραίτο του ποιητή.

Στην εισαγωγή του βιβλίου των Απλών Στίχων, ο Μαρτί δηλώνει πως το δημοσιεύει «γιατί αγαπάει την ειλικρίνεια και πιστεύει στην αναγκαιότητα να εκφράζεται το συναίσθημα με τρόπο απλό και ειλικρινή». Με την απλότητα τους ο Μαρτί είχε την πρόθεση να έχει πρόσβαση στο ευρύτερο δυνατό ακροατήριο και να πλησιάσει τη φωνή του σε αυτή των καταπιεσμένων. Η σοφία των Απλών Στίχων, το μεγαλείο τους, δίνεται από τη χρήση της γλώσσας του λαού, του απλού ανθρώπου, για να του μεταδώσει με αυτή, ένα μήνυμα ωραιότητας.

Ο Χοσέ Μαρτί είχε εκείνο το χάρισμα που σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες, ήταν ικανό να ανάβει μια άσβεστη φωτιά μέσα στις καρδιές και στη συνείδηση των άλλων. Είναι αυτό το χάρισμα που είναι παρόν στην ψυχή των κουβανών που τον λατρεύουμε σαν έναν άνθρωπο εξαιρετικό, όχι μόνο σαν κουβανό αλλά και σαν παγκόσμια προσωπικότητα, έναν άνθρωπο που δεν ανήκε μόνο στην εποχή του αλλά και γιατί η σκέψη του είναι έγκυρη ακόμα και σήμερα και προκύπτει απαραίτητη για να συνεχίσουμε τη μάχη για ένα καλύτερο κόσμο.

[Εισήγηση του χιλιανού ποιητή, Χάιμε Σβαρτ, σε εκδήλωση για την λατινοαμερικάνικη ποίηση που πραγματοποιήθηκε στις 27 Ιανουαρίου].

Sierra Maestra