«Μεγαλοϊδεάτες ― Ο Γιώργος Κοτζιούλας γράφει στο «Ρίζο της Δευτέρας» (4/12)

Σ. Σκίπης

Το τέταρτο από τη σειρά άρθρων του Γιώργου Κοτζιούλα στην εφημερίδα «Ρίζος της Δευτέρας».

Οι περισσότεροι γνωρίσαμε τον Κοτζιούλα από τα ποιήματά του. Αγνοούμε το μεγαλύτερο μέρος του πολυδιάστατου έργου του και ο κυριότερος λόγος είναι γιατί αυτό παραμένει ανέκδοτο. Μια πτυχή αυτού του έργου είναι η αρθρογραφία στον τύπο. Σε εφημερίδες και περιοδικά έχουν δημοσιευτεί κατά καιρούς πολλά άρθρα του Κοτζιούλα για λογοτεχνικά ζητήματα, κριτικές, χρονογραφήματα και θεωρητικά κείμενα.

Προσπαθώντας να συμβάλλουμε στην ανάδειξη αυτής της λιγότερο γνωστής πλευράς  του έργου του, συγκεντρώσαμε και αναρτούμε στο διαδίκτυο, σταδιακά από τη στηθάγχη, όλα τα άρθρα του Κοτζιούλα στην εφημερίδα «Ρίζος της Δευτέρας». Τον «Ρίζο της Δευτέρας» με τον υπότιτλο «Εβδομαδιαία δημοκρατική εφημερίδα του λαού - Πολιτική, οικονομική, φιλολογική, σατιρική» τον έβγαζε το ΚΚΕ αυτή την συγκεκριμένη μέρα της βδομάδας που ο Ριζοσπάστης, ως πρωινό φύλλο, δεν κυκλοφορούσε. Η έρευνά μας αφορά την περίοδο από 21/10/1946 έως 22/12/1947, δηλαδή από το πρώτο μέχρι και το 62ο φύλλο της εφημερίδας. Στο διάστημα αυτό στον «Ρίζο της Δευτέρας» δημοσιεύτηκαν 12 άρθρα και 3 ποιήματα του Γιώργου Κοτζιούλα. Να πρσθέσουμε πως την ίδια περίοδο ο Κοτζιούλας έχει και τη στήλη «Γλωσσοφιλολογικά» στον Ριζοσπάστη της Πέμπτης.

Το σημερινό –τέταρτο- άρθρο αναφέρεται στον «μεγαλοϊδεατισμό».  Παίρνοντας αφορμή από ένα τετράστιχο του  ποιητή και ακαδημαϊκού Σωτήρη Σκίπη (1881-1952) ο  Γ.Κ. αναλύει τι είναι η «Μεγάλη Ιδέα», πώς εμφανίστηκε, συντηρήθηκε (ακόμη και σήμερα βρίσκει ένθερμους υποστηρικτές στον τόπο μας) και ποιους σκοπούς υπηρετεί.

Ευχαριστούμε το Επιμορφωτικό Κέντρο Βιβλιοθήκη - Αρχείο "Χαρίλαος Φλωράκης" για την ευγενική παραχώρηση της σειράς των άρθρων.

(Για να δείτε και τα προηγούμενα άρθρα του Γ.Κ. πατήστε ΕΔΩ.)

Καλή ανάγνωση!

Μεγαλοϊδεάτες

(Ρίζος της Δευτέρας, αρ. φύλλου 51  -  6  Οκτώβρη 1947)

«Αυτή δεν είν’ η Μοίρα των Αργοναυτών
αυτή δεν είν’  η Μοίρα των  Ανθρώπων,
να μη χωρούν ποτέ στην Ιολκό
και το γενέθλιό τους τόπον;».

Αυτοί οι άμουσοι στίχοι δεν είναι δικοί μου (για το Θεό!), παρά ανήκουν ολόκληροι (με την ανορθογραφία τους μαζί ― «Ιολκό»!) στον κ. Σωτήρη Σκίπη, της Ακαδημίας Αθηνών. Τους παίρνουμε απ’ την πρώτη σελίδα γνωστού περιοδικού και τους παρουσιάζουμε στους αναγνώστες μας, όχι βέβαια για την ποιητική αξία τους, αλλά σα δείγμα μιας νοοτροπίας που δεν εννοεί να λείψει, τουλάχιστον απ’ τους παλιούς.   Ο στιχοπλόκος – ακαδημαϊκός μας μιλάει για το ψυχικό δράμα (!) των Αργοναυτών, δηλ. των «αιωνίων» Ελλήνων, που νιώθουν ασφυξία, παν να σκάσουν στον τόπο της καταγωγής τους. Ζητάνε λοιπόν ν’ αρματώσουν καράβια και να τραβήξουν έξω, για την κατάχρηση καινούργιων χωρών, απαράλλαχτα όπως έκαμε κι ο μυθικός μας εκείνος πρόγονος, ας πούμε (μ’ όλο που πρόκειται για μύθο προελληνικό), ο αρχηγός της Αργοναυτικής εκστρατείας με την περίφημη Αργώ του.

Θα μου πείτε πως εδώ έχουμε ένα ποιητικό σύμβολο και πως δεν πρέπει να το παίρνουμε τοις μετρητοίς.  Ο ποιητής κάνει μια παρομοίωση της ανθρώπινης ανησυχίας, του «ανικανοποίητου», όπως συνήθισαν να λέν, και τίποτε άλλο. Κάτου απ’ το συμβολισμό όμως κρύβεται ένα γεγονός, μια τάση. Κι αυτό ίσα ίσα μας ενδιαφέρει. Δεν είναι γνώρισμα ενός ατόμου μονάχα, παρά μιας ολόκληρης τάξης ανθρώπων. Πρόκειται για τη Μεγάλη Ιδέα, γι’ αυτή τη σπουδαία ψώρα που μας έχει κολλήσει εδώ κι έναν αιώνα, καλλιεργημένη από επιτήδειους κομπογιαννίτες, και που για αρκετό διάστημα έγινε η εθνική μας πληγή. Είμαστε, λέει, ο περιούσιος λαός, οι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων, και ασφυκτιούμε στα φυσικά σύνορά μας. Πρέπει ν’ απλωθούμε, αυτό απαιτεί το μεγαλείο της πατρίδας. Κι έχουμε να κάνουμε παντού σχεδόν όπου είχαν βάλει πόδι οι πρόγονοί μας. Η νοοτροπία αυτή, που την πληρώσαμε πολύ ακριβά (ένα παράδειγμα η Μικρασιατική εκστρατεία), πότισε βαθιά τη φυλετική μας συνείδηση ― γιατί συγχεόταν εύκολα με τις νόμιμες εθνικές μας διεκδικήσεις ― και πολλές απηχήσεις της βρίσκονται στη λογοτεχνία μας, από τις εμπνεύσεις του μεγάλου Παλαμά ως το σημερινό τετράστιχο του κ. Σκίπη.

Ο μεγαλοϊδεατισμός, όταν παρουσιάζεται στα έθνη, οδηγεί ή στον απάνθρωπο ιμπεριαλισμό (προκειμένου για ισχυρά κράτη, όπως η Γερμανία του «ζωτικού» χώρου») ή στην αποτυχία και τη γελοιοποίηση (όπως έγινε με την Ιταλία του Μουσσολίνι). Όσο για τα άτομα, η Μεγάλη Ιδέα τα κάνει θεσιθήρες, μετανάστες, τυχοδιώκτες και άλλα τέτια. Ένας ποιητής πχ, άμα νομίζει πως τον παραγνωρίζουν οι συμπατριώτες του, μπορεί να πάει στο Παρίσι για να γίνει δεύτερος Μορεάς ξενυχτώντας στο Καρτιέ Λατέν και να βγάζει γαλλικές ανθολογίες μ’ επαινετικούς προλόγους, ανθρώπων που νιώθουν από ρωμαίικα όσο κι εμείς προβηγκιανά! Οπωσδήποτε κάνει έτσι αρκετό ντόρο γύρω απ΄ το όνομά του και γυρίζοντας στην φτωχή Ελλάδα έχει δυνατότητες να κερδίσει Αριστείο Γραμμάτων ή και το σήμα του ακαδημαϊκού. Τι διάβολο, ακόμα θάμαστε αφελείς στον εικοστό αιώνα, σαν εκείνον το θεοφοβούμενο Παπαδιαμάντη που πέθανε χωρίς να ιδεί ουτ’ ένα βιβλίο του τυπωμένο! Και τότε τι μας ωφελεί το περίφημο δαιμόνιο της φυλής, αυτό που στην αρχαιότητα έβγαζε Ιάσωνες και στην εποχή μας σπεκουλάντες;

Θα είχαμε διάθεση να σεβαστούμε την ηλικία και το αξίωμα του κ. Σκίπη, αλλά φταίει ο ίδιος που δε μας τα λέει καλά. Οι στίχοι του έχουν μια προχειρότητα, μια παιδαριωδία και στην έκφραση και στο περιεχόμενο. Είναι τέτιοι ποιοτικά, που αν τους έστελνε σ’ ένα λαϊκό περιοδικό, έπρεπε να τους απορίψουν. Και στην ουσία μας ξαναλέν ένα παλιό μάθημα κακών δασκάλων που θάπρεπε να ξεχαστεί για πάντα. Εμείς πιστεύουμε πως η ελληνική τέχνη πρέπει να εξελίσσεται ολοένα, απ’ το καλό στο καλύτερο, και ν’ απαλλάσσεται απ’ τα σκουριασμένα, απ’ τις επικίνδυνες μεγαλομανίες. Η γλώσσα μας και η χώρα μας είναι ικανές να συντηρήσουν και ν’ αναδείξουν τον καθέναν, φτάνει βέβαια να πιστεύει σ’ αυτές, να βοηθάει το λαό για το ξεσκλάβωμά του. Σήμερα πχ που μας ταλανίζει η ξένη κατοχή, δε χρειάζεται να τρέχει ο νους μας σε μακρινές Ιωλκούς, που δε μας έφταιξαν ποτές ούτε και θα μας πρόσθεταν τίποτε, αλλά καλύτερα θάταν να θυμηθούμε τους Μαραθωνομάχους και να εμπνευστούμε απ’ το παράδειγμά τους, για να διώξουμε κι εμείς απ’ τα χώματά μας το νέο προστάτη – κατακτητή.

Γ. ΚΟΤΖΙΟΥΛΑΣ