ΑΦΙΕΡΩΜΑ στον Στρατή Τσίρκα

Σαν σήμερα, στις 27 Γενάρη του 1980, έφυγε από τη ζωή ο ποιητής και συγγραφέας Στρατής Τσίρκας. Στη μνήμη του η στηθάγχη παραθέτει αυτό το αφιέρωμα.

Χρονολόγιο
1911
Γεννιέται στις 10/23 Ιουλίου ο Γιάννης Χατζηαντρέας, όπως ήταν το πραγματικό όνομα του Στρατή Τσίρκα, στο Κάιρο. Πρώτο παιδί της οικογένειας του Κωστή Χατζηανδρέα, ο οποίος είχε καταφύγει στην Αίγυπτο για να μην υπηρετήσει στρατιωτική θητεία στον τουρκικό στρατό και της Περσεφόνης Σταμαράτη, από τη Χίο, οι οποίοι στη συνέχεια θα αποκτήσουν άλλα τρία παιδιά (Μαρία, Νικόλας, Αλεξάνδρα). Η οικογένεια κατοικεί στην οδό Αμπντέλ Ντάγιεμ, στη λαϊκή, ελληνοαραβική συνοικία Αμπντίν, πτυχές της οποίας συχνά θα εκβάλλουν στο έργο του. Ανάλογα θα εμφανίζεται αργότερα και το Ράμλι, έξω από την Αλεξάνδρεια όπου ο μικρός Γιάννης περνά μαζί με τον παππού του Στεφανή τις διακοπές του.

1917
Εγγράφεται στην Αμπέτειο Σχολή του Καΐρου. Άριστος μαθητής, με ιδιαίτερη επίδοση στα μαθηματικά.

1923-1924
Τελειώνει το Δημοτικό και εγγράφεται στο εμπορικό τμήμα της Αμπετείου: «Ο Γιάννης ονειρευόταν φιλολογία. Οι πατεράδες μας όμως τα ΄βαλαν κάτω, τα κουβεντιάσαμε. Γυμνάσιο σήμαινε και παραπέρα σπουδές. Αθήνα, Πανεπιστήμια, Ευρώπες. Πού λεφτά για τέτοια. Εμπορικό, λοιπόν, και κατευθείαν μετά δουλειά, τραπεζικός, λογιστής, κ.λ.π.», γράφει ο συμμαθητής του Γιώργος Γ. Δήμου («Τα παιδικά εκείνα χρόνια», Διαβάζω, τχ. 171/1987, σ. 22). Διαβάζει Βερν, Ουγκώ, Ζολά, Λοτί, Σαίξπηρ, Τολστόι, Ντοστογιέφσκι, τα περιοδικά Διάπλαση των Παίδων, Πανόραμα και τον Εθνικό Κήρυκα της Αμερικής, και παρακολουθεί με πάθος κινηματογράφο.

 

1927
Απρίλιος, Μάιος: Δημοσιεύει τις πρώτες μεταφράσεις του (Χάινε, Αλφρέ ντε Μυσσέ, Σίλλερ) στα περιοδικά Οικογένεια και Μπουκέτο.
16 Ιουλίου: Δημοσιεύεται το πρώτο του πεζό, με τίτλο «Το φεγγάρι» (Παναιγύπτια, φύλ. 37). Ο ποιητής Λουκάς Χριστοφίδης θα προλογίσει τον νέο συγγραφέα: «Τα Παναιγύπτια μπορούν να λογισθούν υπερήφανα που πρωτοδημοσιεύουν το κατοπινό παραμυθάκι ενός νέου Αιγυπτιώτη, που μόλις είδε τους δεκάξη Απρίληδες ακόμη. Ο νεαρός Γιάγκος Χατζηαντρέας του Καΐρου δείχνει με το πρώτο του αυτό λογοτέχνημα πως είναι προορισμένος με σπάνιο ταλέντο, που το διακρίνει δυνατή φαντασία, αίσθημα αρκετό του ωραίου καθώς και αντίληψη του περιττού, που δεν μας έχουν συνηθίσει οι νέοι της ηλικίας του».

1928
Αποφοιτά από το εμπορικό τμήμα της Αμπετείου Σχολής και προσλαμβάνεται από τη National Bank of Egypt, όπου θα εργαστεί για ένα χρόνο.

1929
Πιάνει δουλειά σε εργοστάσιο εκκοκισμού βάμβακος, στην Άνω Αίγυπτο. Θα παραμείνει στην περιοχή (στο Αμπουτίγκ τον πρώτο χρόνο και ύστερα στο Ντεϋρούτ) για δέκα χρόνια, αρχικά ως λογιστής και στη συνέχεια ως διευθυντής των εκκοκιστηρίων. Στις περιοχές αυτές θα ζήσει από κοντά την φοβερή εξαθλίωση και την εκμετάλλευση των φελάχων, γεγονότα που θα επηρεάσουν την ιδεολογικο-πολιτική του διαμόρφωση. 

1930
Φεβρουάριος: Πρώτη δημοσίευση σε ελλαδικό περιοδικό, στην Πρωτοπορία (τχ. 2) του Φ. Γιοφύλλη, δικού του κειμένου («Μεσημεριάτικο»): «πρέπει να σας πω, ότι όταν ήμουνα είκοσι χρονώ, δηλαδή το 1930-31, έγραψα ένα μυθιστόρημα. Από το οποίο σώθηκε ένα κεφάλαιο, γιατί είχε δημοσιευθεί σε ένα περιοδικό, την Πρωτοπορία του Γιοφύλλη. Όλο το άλλο το έκαψα. Γιατί, κάποια στιγμή αυτογνωσίας, είδα ότι λέω ψέματα, δεν είναι αληθινά αυτά που λέω. Και αυτή η εμπειρία μου εκόστισε τόσο πολύ, ώστε έβαλα από το 1930, για να γράψω μυθιστόρημα μετά, έβαλα εικοσιπέντε χρόνια», θα θυμηθεί ο ίδιος χρόνια αργότερα.

Μάιος: Δημοσιεύεται το πρώτο του ποίημα («Pot pourri») στην Αλεξανδρινή Τέχνη (φύλ. 5). Στη δεκαετία αυτή, ως τον πόλεμο, δημοσιεύει πρωτότυπα κείμενα και μεταφράσεις του στα περιοδικά Παναιγύπτια, Αλεξανδρινή Τέχνη, Πρωτοπορία, Πρωτοπόροι, Νέοι Πρωτοπόροι, Νεοελληνικά Γράμματα, κ.ά.

 

10 Ιουλίου: Γνωρίζει τον Καβάφη. Θα ακολουθήσουν λίγες ακόμα συναντήσεις, για τις οποίες θα γράψει: «Όταν μετρώ τις ώρες που πέρασα πλάι του, δεν τις βρίσκω περισσότερες από δώδεκα, το πολύ δεκατρείς. Στις εννιά ή δέκα είμασταν μόνοι. Ήταν οι καλύτερες». Και προσθέτει: «Από τότε δεν τον ξαναείδα. Γρήγορα με τράβηξαν άλλοι ορίζοντες. Ένας ανόητος φανατισμός δε μ’ άφηνε να επιζητήσω νέα συνάντηση όσες φορές ξαναπήγα στην Αλεξάντρεια. Ένα απόγεμα, στο Κάιρο, μέσα στο δρόμο, έμαθα πως πέθανε. Εκείνες τις μέρες ο Χίτλερ, καγκελάριος πια, ξαπολούσε το μεγάλο κύμα της τρομοκρατίας στη Γερμανία. Αν κανένας μου έλεγε πως κάποτε θ’ αφιέρωνα τρία χρόνια σε μελέτες και σε αναζητήσεις των πηγών και των περιστάσεων της ποίησης του Καβάφη, θα τον έπαιρνα για τρελό» (Ο Καβάφης και η εποχή του).


Την ίδια περίοδο έρχεται σε επαφή με το κομμουνιστικό κίνημα. Κέντρο ιδεολογικοπολιτικών συζητήσεων το σφουγγαράδικο του πρωτοπόρου κομμουνιστή της παροικίας Σακελλάρη Γιαννακάκη. Στην παρέα που σύχναζε εκεί συγκαταλέγονταν ο Γ. Φ. Πιερίδης, ο μουσικολόγος και συγγραφέας Σταύρος Καρακάσης, ο ζωγράφος Γιώργος Δήμου, ο Λάμπης Ράππας, κ.ά.

1933
Ο πατέρας του, φυματικός, μεταφέρεται σε σανατόριο στο Λίβανο. Ως πρωτότοκος, ο Γιάννης αναλαμβάνει τα οικονομικά βάρη της οικογένειας, η οποία πλέον θα συγκατοικεί με τη γιαγιά Παρασκευούλα στην Αλεξάνδρεια, στη συνοικία Προφήτης Ηλίας, η οποία επίσης θα μνημειωθεί στο έργο του. Εκεί θα περνάει κι ο ίδιος τα καλοκαίρια, όταν τελειώνει η εποχή του βαμβακιού.
Οκτώβριος: Θάνατος του πατέρα.

 

1935
Ιδρύεται στην Αίγυπτο η Ligue Pacifique, διεθνιστική αντιφασιστική οργάνωση, στην οποία συμμετείχε δραστήρια ο Τσίρκας. Από την ερχόμενη χρονιά, οι κομμουνιστές της Αιγύπτου αρχίζουν και οργανώνονται σε ομάδες, μέσα από τις οποίες θα προκύψει αργότερα η «Αντιφασιστική Πρωτοπορία». Επικεφαλής της ομάδας φέρονται ο ποιητής Θεοδόσης Πιερίδης και ο Γιάννης Χατζηανδρέας.
Παράλληλα ιδρύεται το Groupe des Essayistes, στο οποίο επίσης συμμετέχουν οι δύο φίλοι.

1937
Ιούνιος: Γάμος του με την Αντιγόνη Κερασιώτη. Ταξιδεύει με τη γυναίκα του στην Τσεχοσλοβακία, Ιταλία, Αυστρία, Γαλλία και Ελλάδα. Η εμπειρία του από την παραμονή του στην Αυστρία, επίκεντρο εκείνη την εποχή πολιτικών εξελίξεων, τη Γαλλία του «Λαϊκού Μετώπου» και την μεταξική Ελλάδα θα αποτυπωθεί σε ποιήματα, διηγήματα και στις Ακυβέρνητες Πολιτείες.


13-18 Ιουλίου: Συμμετέχει στο Β΄ Διεθνές Συνέδριο των Συγγραφέων για την Υπεράσπιση της Κουλτούρας εναντίον του Φασισμού, στο Παρίσι. Εκεί θα γράψει με τον Λάνγκτον Χιούς τον «Όρκο» των ποιητών στον Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα:

Στ’ όνομά σου, Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα,
που σκοτώθηκες στην Ισπανία για τη λευτεριά
του ζωντανού λόγου,
Εμείς, ποιητές απ’ όλες τις χώρες του κόσμου,
μιλώντας και γράφοντας στις διάφορες και ποικίλες
γλώσσες μας
παίρνουμε εδώ τον όρκο τον κοινό,
τ’ όνομά σου να μην ξεχαστεί ποτές πάνω στη γης,
κι όσο υπάρχει τυραννία και καταπίεση,
στ’ όνομά σου
να τις πολεμούμε
όχι μονάχα με το λόγο
μα και με τη ζωή μας.

Ο «Όρκος» προωθείται με τη βοήθεια του Αραγκόν στο Συνέδριο και υπογράφεται από 40 συγγραφείς που εκπροσωπούν 26 χώρες. (Στις Τομές, τχ. 40-43/1978, έχει δημοσιευτεί η σχετική φωτογραφία από το Theatre de la Porte Saint-Martin, όπου στις 18 Ιουλίου, τελευταία μέρα του Συνεδρίου, κάτω από το πορτραίτο του Λόρκα απαγγέλλεται ο «Όρκος» από τον Αραγκόν, παρουσία των Ρομπέρ Ντεσνός, Τριστάν Τζαρά, Λάνγκτον Χιους, Νικολάς Γκιλλιέν, Στρατή Τσίρκα και Λάρλος Πελισέρ).
Κυκλοφορεί η πρώτη του ποιητική συλλογή Φελλάχοι στην Αλεξάνδρεια, με την οποία υιοθετεί οριστικά το λογοτεχνικό ψευδώνυμο Στρατής Τσίρκας. Το βιβλίο αφιερώνει «Στον ποιητή Θ. Πιερίδη, τον απαράμιλλο φίλο και συνοδοιπόρο».

 

1938
Δεκέμβριος: Τυπώνεται στην Αλεξάνδρεια η δεύτερη ποιητική του συλλογή Το λυρικό ταξίδι, αφιερωμένη στην Αντιγόνη.

1939
Ιούνιος: Αναλαμβάνει τη διεύθυνση του βυρσοδεψείου του Μικέ Χαλκούση, στην Αλεξάνδρεια. Θα παραμείνει στην εργασία αυτή μέχρι την εγκατάστασή του στην Ελλάδα (1963).

1942
25 Μαρτίου: Εκδίδεται ο Έλλην (1942-1948), το σημαντικότερο αντιφασιστικό περιοδικό της Μέσης Ανατολής. Εκδότης είναι ο Α. Κασιγόνης, ενώ τη συντακτική ομάδα της πρώτης περιόδου απαρτίζουν οι Στρατής Ζερμπίνης, Λάμπης Ράππας, Στρατής Τσίρκας. Ο Τσίρκας χρησιμοποιεί επίσης το ψευδώνυμο Λούκης Αράπης.
Ιούνιος: Τα στρατεύματα του Ρόμμελ πλησιάζουν την Αλεξάνδρεια και ο Τσίρκας με τη σύζυγό του, το ζεύγος Πιερίδη και άλλους, καταφεύγει ως τον Νοέμβριο στην Παλαιστίνη: «Ο σκοπός μας ήτανε, βλέποντας αν εξακολουθούν οι Εγγλέζοι να δίνουνε έδαφος στον Χίτλερ, με κάποιο τρόπο να φτάσουμε στον Ευφράτη, κι απ’ τον Ευφράτη να περάσουμε στον Καύκασο, στη Σοβιετική Ένωση, κάπου, να γλιτώσουμε, παρά να πέσουμε στα χέρια των χιτλερικών».
Ο κόσμος της Παλαιστίνης θα του δώσει το πρώτο ερέθισμα για τη συγγραφή της Λέσχης: «Φτάσαμε στην Παλαιστίνη, για να σας πω, χωρίς χαρτιά, τίποτα. Εγώ, η μόνη μου ταυτότητα που είχα ήτανε ένα διαρκές του τραμ! Μια φωτογραφία μικρή επάνω, τίποτα άλλο. Με αυτό το χαρτί μπήκα, πέρασα τα σύνορα. Και οι υπόλοιποι από μας το ίδιο. Εκεί λοιπόν στην Παλαιστίνη, δεν μπορούσαμε να εμφανισθούμε σε κανένα ξενοδοχείο επίσημο από αυτά που ζητάνε διαβατήρια και τέτοια πράγματα. Προσπαθήσαμε να βολευτούμε. Βρέθηκε λοιπόν μια πανσιόν. Κάναμε επαφή με αριστερούς Εβραίους οι οποίοι μας εδρομολόγησαν αμέσως. Μας στείλανε σε μια πανσιόν, όπου η κυρία που την διηύθυνε ήτανε τόσο αριστοκράτισσα, που νόμιζε ότι ήταν ντροπή να ζητάς ταυτότητα. Έπρεπε να πιστεύεις τον άνθρωπο. Όταν σου λέει ότι λέγομαι Γιάννης, αυτός είναι, Γιάννης είναι. Δεν ζητούσε χαρτιά. Εκεί βρέθηκα εγώ». 

 

1943
Ιδρύεται τον Ιανουάριο ο Ελληνικός Απελευθερωτικός Σύνδεσμος (ΕΑΣ.), στο πρότυπο του ΕΑΜ, στον οποίο ο Τσίρκας θα δραστηριοποιηθεί ως καθοδηγητικό στέλεχος. Αναλαμβάνει τον τομέα της Αλεξάνδρειας και από το 1947 την ευθύνη όλης της οργάνωσης μέχρι το 1950 οπότε θα ζητήσει απαλλαγή από τα καθήκοντά του για ν’ αφοσιωθεί στο συγγραφικό του έργο.
Από την επόμενη χρονιά και ο Έλλην θα γίνει όργανο του ΕΑΣ με αρχισυντάκτη τον Θ. Πιερίδη.

1944
Τον Απρίλιο καταστέλλεται βίαια από τους Εγγλέζους και ελληνικές ένοπλες δυνάμεις κίνημα στο στρατό και στο στόλο της Μέσης Ανατολής, γεγονός που, σε συνδυασμό με την αποκήρυξη του κινήματος από την επίσημη αντιπροσωπεία του ΕΑΜ-ΚΚΕ στον Λίβανο, θα επηρεάσει βαθιά τον Τσίρκα. Λίγο πριν πεθάνει, μάλιστα, σε ομιλία του στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Υμηττού (13 Μαρτίου 1973) θα τονίσει: «Γιατί εμένα με καίει, ακόμα τώρα ύστερα που έχω γράψει [εννοεί τις Ακυβέρνητες Πολιτείες] η υπόθεση του Απρίλη. Τον έχω ζήσει κιόλας τον Απρίλη πάρα πολύ έντονα, και η αδικία που έχει γίνει στους ανθρώπους που αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν – που ίσαμε σήμερα να μην έχει αναγνωριστεί επίσημα η συμβολή του κινήματος του Απριλίου για την εθνική ενότητα... Αυτό μ’ έκανε να γράψω, για να δικαιωθεί ο Απρίλης. Αυτό είναι το νόημα».
Τον Ιούνιο κυκλοφορεί από τον αριστερό εκδοτικό οίκο «Ορίζοντες» η πρώτη συλλογή διηγημάτων του Αλλόκοτοι άνθρωποι κι άλλα διηγήματα. Καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου δημοσιεύει κείμενα στον παράνομο Τύπο, δυσεύρετα πλέον σήμερα.

1945
Μετά την απελευθέρωση αρχίζει να συνεργάζεται με την Αλεξανδρινή Λογοτεχνία, τις εφημερίδες του Καΐρου Πάροικος και Φωνή, ενώ στην Ελλάδα γράφει στα Ελεύθερα Γράμματα, στην Αυγή και την Επιθεώρηση Τέχνης.

 

1946
Αρχίζει να κρατά σημειώσεις για τη Λέσχη, τις οποίες θα ξαναπιάσει μετά από 13 ολόκληρα χρόνια: «Έγινε ο πόλεμος, τελείωσε ο πόλεμος – η ειρήνη. Κάποτε, κυκλοφορούνε τα ποιήματα του Σεφέρη. Πρώτα βγαίνουνε σ’ ένα περιοδικό, το Τετράδιο. Και εκεί υπάρχει η επιγραφή από πάνω: «Ιερουσαλήμ, ακυβέρνητη πολιτεία, / Ιερουσαλήμ, πολιτεία της προσφυγιάς». Το διαβάζω εγώ, κάτι μου λέει. Το σημειώνω στο ημερολόγιο εργασίας, αυτούς τους δυο στίχους, λέω από κάτω: «Πορτραίτα από τα Γεροσόλυμα», και κάνω μια καταγραφή των προσώπων που είχα γνωρίσει στην πανσιόν που είχα μείνει, πολύ σύντομη, δηλαδή σχεδόν σε στυλ τηλεγραφικό, δεν πήρε παραπάνω από τέσσερις σελίδες. Είναι τα πρόσωπα που βρίσκονται στον πρώτο τόμο της Τριλογίας. Τα γράφω αυτά, νομίζω ότι ήρθε η ώρα – μετά που ΄κανα το πλάνο, θα γράψω μυθιστόρημα. Και τυχαίνει να χάσω αυτό το τετράδιο. Είχα ένα σπιτάκι κοντά στη θάλασσα, εκεί δούλευα για ν’ απομονώνομαι, και μπήκε μια μέρα ένας κλέφτης και μάζεψε ό,τι είχε, τα μαχαιροπήρουνα, τα σεντόνια... Έχασα και το τετράδιο εγώ αυτό, που το είχα μέσα σ’ ένα βαλιτσάκι. Το ΄χασα. Επειδή χάθηκε το τετράδιο, δεν εξαναγύρισε ο νους μου να πιάσω το μυθιστόρημα. Μετά δεκατρία χρόνια, βρίσκεται αυτό. Το βαλιτσάκι ήτανε κάτω από ένα κρεββάτι».

Τον Οκτώβριο κυκλοφορούν από τους «Ορίζοντες» τα ποιήματα Προτελευταίος αποχαιρετισμός και το Ισπανικό ορατόριο, βιβλίο για το οποίο θα γράψει ο Αιμ. Χουρμούζιος στη Νέα Εστία: «Από την εποχή των Φελλάχων του (1937) ο Στρατής Τσίρκας ήταν κιόλας μια ποιητική μονάδα. Σάρκα καματερή, ιδρώτας και λάσπη κι ανθρώπινος πόνος βαθύς κ’ εναγώνια απαντοχή της καλύτερης μοίρας των δουλευτάδων της γης και οργή συχνά και χιούμορ πικρό, από το χιούμορ εκείνο που τραυματίζει και ρίχνει στην πληγή αλάτι –αυτά είναι τα συστατικά της ρωμαλέας αυτής ποίησης. Ο Τσίρκας είναι ένας επαναστάτης. Τις επαναστάσεις και τις ιδεολογίες δεν τις συζητεί κανείς στην ποίηση όταν συνθέτουν ποίηση. Τις συζητεί, όταν είναι στιχουργημένη προκήρυξη ή λογοτεχνική αρθρογραφία. Το “γεγονός της τέχνης” το δεχόμαστε όπως είναι – ακόμα και μέσα στους φανατισμούς και στα εμφύλια πάθη. Όλες οι ιδεολογίες έχουν πάντα ένα κοινό παραδεκτό εισιτήριο στη φιλολογία του καιρού: την τέχνη... Ο Τσίρκας είναι ένας γνήσιος ποιητής...».

1947
Τον Νοέμβριο εκδίδεται η συλλογή διηγημάτων Ο Απρίλης είναι πιο σκληρός (Ορίζοντες).

1948
Δημοσιεύει στην Αλεξανδρινή Λογοτεχνία 1948 τη μελέτη «Ο διηγηματογράφος Δημοσθένης Ν. Βουτυράς», αφιερωμένη στον Τίμο Μαλάνο.

1949
Τον Απρίλιο ταξιδεύει στο Παρίσι και στη συνέχεια παραμένει για λίγες μέρες στη Ζυρίχη, με προοπτική να περάσει στην Ελλάδα. Η αποστολή του ταξιδιού του ματαιώνεται και επιστρέφει στην Αίγυπτο.

1950
Δημοσιεύει στην Αλεξανδρινή Λογοτεχνία 1950 μέρος της μελέτης του «Ο διηγηματογράφος Νίκος Νικολαΐδης», η οποία θα κυκλοφορήσει πολύ αργότερα στην Κύπρο, σε επιμέλεια Λευτέρη Παπαλεοντίου. Με τον Νικολαΐδη τον συνδέει στενή φιλία, εκτιμά το έργο του και θα δημοσιεύσει αρκετά κείμενα αφιερωμένα σ’ αυτό.

1954
Τον Ιανουάριο εκδίδεται στην Αλεξάνδρεια Ο ύπνος του θεριστή και άλλα διηγήματα. Για να γράφει απομονώνεται καθημερινά, μετά τη δουλειά του, σ’ ένα σπιτάκι στη Μαντάρα, προάστιο της Αλεξάνδρειας.

1955
Ξεκινάει τον Ιανουάριο την έρευνά του για τον Καβάφη. «Η ιστορία αυτής της μελέτης αρχίζει τον Ιανουάριο του 1955. Ένα βράδυ, ξαναδιαβάζοντας το “Θερμοπύλες”, σταμάτησα στους στίχους: “γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν / είναι πτωχοί, παλ’ εις μικρόν γενναίοι”. Περίεργο, είπα. Τι θέλουν οι πλούσιοι κι οι φτωχοί με τους τριακόσιους του Λεωνίδα;», σημειώνει στο Ο Καβάφης και η εποχή του. Έτσι του γεννήθηκε η ιδέα να διερευνήσει το σύγχρονο υπόστρωμα των ποιημάτων του Καβάφη. Τον Δεκέμβριο παρουσιάζει την πρώτη του μελέτη για τον Καβάφη στην Επιθεώρηση Τέχνης («Οι περιστάσεις του μεγάλου Όχι», τχ. 12).

1956
Γράφει, μέσα σε δέκα μέρες, «αμέσως ύστερα από την εθνικοποίηση της Διώρυγας του Σουέζ, μέσα στην έξαρση και την αγωνιώδικη αναμονή της αντεπίθεσης από τις Δυνάμεις που προστάτευαν τα συμφέροντα των Ευρωπαίων Μετόχων της Διώρυγας», τη νουβέλα «Νουρεντίν Μπόμπα». «Μια νουβέλα γεμάτη παλληκαριά και κίνηση, γύρω από την εξέγερση της Αιγύπτου στα 1919 ενάντια στους Άγγλους», είχε περιγράψει νωρίτερα τις συγγραφικές προθέσεις του στον Μ.Μ. Παπαϊωάννου (επιστολή 27/8/1956), ο οποίος ουσιαστικά προκάλεσε το αφήγημα, ζητώντας του «ένα μεγαλούτσικο διήγημα για την εφημερίδα» (5/8/1956).
Στις 8 Αυγούστου υπογράφει μαζί με τον γιατρό Ηρακλή Μάσχα και τον ζωγράφο Μένη Αγγελόπουλο έκκληση προς τους άγγλους και γάλλους διανοούμενους για να υποστηρίξουν την αποτροπή βίαιων επεμβάσεων και την αναγνώριση των κυρίαρχων δικαιωμάτων της Αιγύπτου.

1957
Στις 9 Ιανουαρίου γεννιέται ο γιος του Κωστής.
Τον Απρίλιο συμμετέχει στο Συνέδριο Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών της Ακαδημίας Επιστημών του Βερολίνου, με θέμα ανακοίνωσης «Κ. Π. Καβάφη: “Περιμένοντας τους βαρβάρους”. Πηγές του ποιήματος και περιστάσεις της σύνθεσής του». Τον ίδιο μήνα κυκλοφορεί στην Αθήνα το Νουρεντίν Μπόμπα κι άλλα διηγήματα από τον Κέδρο, ο οποίος θα εκδίδει στο εξής όλα τα βιβλία του, εκτός από ορισμένες μεταφράσεις. 

 

1958
«Το γράψιμο του Καβάφη τέλειωσε στις 18 Φεβρουαρίου 1958 στις 10 το βράδυ. Τώρα αντιγράφω και διορθώνω. Όπως κράτησα το πρόγραμμά μου ώς τώρα (3 μέρες έπεσα έξω) έτσι θα το κρατήσω και στην αντιγραφή. Τέλος Απριλίου θα είναι δαχτυλογραφημένο. Ύστερα θέλω, εδώ ή στην Ελλάδα, δέκα μέρες μεγάλης πνευματικής συγκέντρωσης για να ξαναδώ όλο το βιβλίο λογικά και μουσικά, με καταλαβαίνεις. Αν είσαι βέβαιος πως μέσα σ’ ένα μήνα μπορεί να τυπωθεί και μάλιστα σε τυπογραφείο της ανθρωπιάς, τότε μπορώ από τώρα να πω δόξα σοι ο θεός, ν’ ανασάνω και ...ν’ αρχίσω να ετοιμάζω το υλικό του μυθιστορήματος» (επιστολή 8/3/1958 στον Μ.Μ. Παπαϊωάννου). Ο Καβάφης και η εποχή του πράγματι ολοκληρώνεται τον Απρίλιο και κυκλοφορεί τον Σεπτέμβριο. Στο ερώτημα για το τι αντιπροσωπεύει το βιβλίο αυτό το 1958, ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος θα επισημάνει, αφού τονίσει την αντίθεση της ερμηνείας του Τσίρκα με την άποψη του Μαλάνου που θέτει στο κέντρο της το ερωτικό στοιχείο, ότι η ιδεολογική τόλμη του συγγραφέα του «έρχεται κυρίως να ενθαρρύνει τη μαρξιστική σκέψη και να τη στρέψει προς το ποιητικό φαινόμενο ενός έργου και ενός ανθρώπου, ο οποίος είχε καταδικαστεί από χρόνια ως “ποιητής της παρακμής”. Έως το 1958 η μαρξιστική κριτική, οσάκις δεν σιωπά για τον Καβάφη, φυγοδικεί και υπεκφεύγει. [...] Με άλλα λόγια, ο Τσίρκας προτείνει ότι ο έρωτας και η πολιτική δεν αλληλοαναιρούνται. Η ιδέα δεν είναι απλώς καινοφανής για την Αριστερά του 1958· είναι περίπου αιρετική».
Επιπλέον, πέρα από μια σημαντική μελέτη για τον αλεξανδρινό ποιητή, η συγγραφή του βιβλίου έδωσε στον Τσίρκα τη δυνατότητα να σχεδιάσει καλύτερα τις Ακυβέρνητες Πολιτείες. «Η μελέτη αυτή των πεντακοσίων σελίδων, που μου πήρε πέντε χρόνια έρευνας και στοχασμού πάνω στην ιστορία της εγκατάστασης και το μέλλον των ελληνικών παροικιών της Αιγύπτου, με βοήθησε με θαυμαστό τρόπο στο να καταπιαστώ με τη σύνθεση των Ακυβέρνητων Πολιτειών. Πρώτα απ’ όλα η πειθαρχία στη δουλειά. Ύστερα, εμπνευσμένος από την ιστορική αίσθηση του Καβάφη, έστρεφα τα μάτια, όχι προς την Αίγυπτο των Πτολεμαίων (αν κι αυτή επίσης στον Καβάφη δεν είναι παρά σημείο αναφοράς, ένας καθρέφτης που χρησιμοποιεί για να μιλήσει για πράγματα της εποχής του), αλλά στην Αίγυπτο της ιμπεριαλιστικής εξάπλωσης της Μεγάλης Βρετανίας την εποχή της βασίλισσας Βικτωρίας. Έτσι κατάλαβα καλύτερα κι έμαθα ν’ αγαπώ τον αιγυπτιακό λαό».

1959
«Θέλω να ριχτώ με τα μούτρα σε μια ιστορία, να μ’ απορροφήσει βαθιά για να μην τρώγομαι», σημειώνει στις 27 Απριλίου στο ημερολόγιο της τριλογίας, αρχίζοντας τη συγγραφή της Λέσχης. Σχεδόν ένα μήνα μετά σημειώνει: «Δεν είμαι ευχαριστημένος, πηγαίνω αργά, και προπαντός δεν ξέρω τι θα γίνουν τα πρόσωπά μου. Δεν έχω δηλαδή υπόθεση. Έχω, αλλά δεν αποφασίζω για τον κεντρικό μου ήρωα, τι θα τον κάμω, χωμένο μέσα στην πολιτική ή θα τ’ αφήσω να μαντεύεται δίχως ποτέ να το αναφέρω;», γράφει στις 21 Μαΐου στο ημερολόγιό του που αποτυπώνει όλη την αγωνία που τον διακατέχει αυτή την περίοδο.
Τον Ιούλιο του απονέμεται το Κρατικό βραβείο βιογραφίας για το Καβάφης και η εποχή του. 

1961
Τον Ιανουάριο κυκλοφορεί η Λέσχη (τυπώθηκε τον Δεκέμβριο του 1960) και τον επόμενο μήνα ξεκινά την Αριάγνη, δεύτερο μέρος της τριλογίας Ακυβέρνητες Πολιτείες. Τον Ιούλιο διαγράφεται από την οργάνωση του ΚΚΕ της Αλεξάνδρειας (την Πρωτοποριακή Οργάνωση Ελλήνων Αιγύπτου) επειδή αρνείται να αποκηρύξει τη Λέσχη.

[...] Μου λένε
- Άκουσε εδώ. Η Λέσχη σου συκοφαντεί τους λαϊκούς αγωνιστές και το κίνημα. Πρέπει να την αποκηρύξεις. Διαφορετικά...
- Σταθείτε, τους λέω, δε διαβάζετε σωστά. Και γιατί βιαζόσαστε; Τώρα γράφω το δεύτερο μέρος, θα υπάρξει και τρίτο, αν ζήσω. Τότε θα καταλάβετε καλύτερα.
Εκείνοι όμως ήταν ανένδοτοι: «Ή την αποκηρύχνεις ή...». Κι εγώ τους λέω:
- Πάρετε μόνοι σας την ευθύνη, εγώ βιβλία δεν καίω.
Τότε μου είπαν πως η απόφαση ήταν κιόλας βγαλμένη: «Ή... ή...». Κι εγώ αποκρίθηκα:
Ό,τι βλέπω καταθέτω, μια μαρτυρία. Δεν είναι η συνείδησή μου καπέλο να την πάρω από τούτο το καρφί και να την κρεμάσω στο άλλο».

Τον Οκτώβριο πεθαίνει η μητέρα του.

Τον Δεκέμβριο δημοσιεύεται στον τόμο Για τον Σεφέρη η μελέτη του «Μια άποψη για το Ημερολόγιο καταστρώματος Β΄», όπου καταδεικνύεται η σχέση των ποιημάτων με πρόσωπα και γεγονότα της Μέσης Ανατολής.

 

1962
Τον Απρίλιο δημοσιεύει εκτεταμένο άρθρο με τίτλο «Η πνευματική αντίσταση στη Μ. Ανατολή» στην Επιθεώρηση Τέχνης (τχ. 87-88).

Το φθινόπωρο κυκλοφορεί η Αριάγνη.

1963
Το καλοκαίρι το βυρσοδεψείο του Χαλκούση εθνικοποιείται και η οικογένεια Τσίρκα μετακομίζει στην Αθήνα.

Ξεκινάει από τον Οκτώβριο τη συνεργασία του με το περιοδικό Ο Ταχυδρόμος, αρχικά με κριτική βιβλίου. Η συνεργασία θα διακοπεί με την κήρυξη της δικτατορίας.

Τον Δεκέμβριο παρουσιάζει «Ένα άγνωστο ποίημα του Καβάφη» σε τιμητική εκδήλωση για τον ποιητή (1/12). Πρόκειται για το «27 Ιουνίου 1906, 2 μ.μ.», το οποίο αναφέρεται στον απαγχονισμό ενός νεαρού Άραβα από τους Άγγλους, ποίημα που ο Τσίρκας εκτιμά ότι δικαιώνει τη δική του ανάγνωση στον ποιητή. Τον ίδιο μήνα επιμελείται το αφιέρωμα της Επιθεώρησης Τέχνης στον Καβάφη (τχ. 108), στο οποίο ο ίδιος συμμετέχει μ’ ένα σχεδίασμα χρονογραφίας του αλεξανδρινού.

1964
Ο Μάρκος Αυγέρης επικρίνει τον Τσίρκα με άρθρο του στο περιοδικό Ελληνική Αριστερά «Μερικά προβλήματα ιδεολογίας και τέχνης. (Παρατηρήσεις στο έργο του Στρ. Τσίρκα)», γεγονός που θα οδηγήσει σε έντονες ιδεολογικές αντιπαραθέσεις στον χώρο της αριστεράς, οι οποίες, σύμφωνα με τον Φίλιππο Ηλιού, απέβλεπαν τελικά «σε προβλήματα που υπερέβαιναν το μυθιστόρημα και τον συγγραφέα του, όσο κι αν ο τελευταίος αυτός, με τη στάση του και τις σιωπές του, έγινε, για μια μακρά και ταραγμένη εποχή, το συμβολικό σημείο αναφοράς σε μια διαπάλη που είχε άλλους ορίζοντες και άλλες στοχεύσεις. Και, πάντως, όχι τη λογοτεχνία, ή όχι μόνο τη λογοτεχνία [...]» (Αλληλογραφία Φούλας Χατζιδάκη-Στρατή Τσίρκα). 

 

1965
Τον Απρίλιο εμπνέεται τον Επίλογο της Νυχτερίδας, του τελευταίου τόμου της τριλογίας, που θα κυκλοφορήσει τον Οκτώβριο του ίδιου έτους. Τον Ιανουάριο του επόμενου έτους ο Μάρκος Αυγέρης υπαναχωρεί, δηλώνοντας «mea culpa» (βλ. κριτικές).

Θερινές διακοπές στη Σκύρο, όπου θα περνάει στο εξής τα καλοκαίρια του.

Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Θεμέλιο το Όσο κρατάει ένας στεναγμός της Ανν Φιλίπ, σε μετάφρασή του.

1966
Αρχίζει τακτική συνεργασία με τον Ταχυδρόμο, όπου πλέον γράφει κοινωνικές έρευνες και κυρίως πολιτικά άρθρα που τροφοδοτούν τη στήλη «Η διεθνής επικαιρότητα», την οποία υπογράφει ως Φώτης Μαλυγκός, ψευδώνυμο που είχε ήδη χρησιμοποιήσει στον μεταπολεμικό Έλληνα. Την ίδια χρονιά θα υπογράψει μαζί με άλλους διανοούμενους διαμαρτυρία για την καταδίκη των συγγραφέων Γ. Ντάνιελ και Α. Σινιάφσκι στη Σοβιετική Ένωση (Φεβρουάριος) και για τους βομβαρδισμούς στο Ανόι (Ιούνιος).

Τον Δεκέμβριο κυκλοφορεί η συλλογή Στον κάβο κι άλλα διηγήματα.

1967
Τον Μάιο η απριλιανή δικτατορία απαγορεύει την κυκλοφορία των Ακυβέρνητων Πολιτειών. Ο Τσίρκας σταματάει, όπως και πολλοί άλλοι συγγραφείς να δημοσιεύει δικά του κείμενα, αντιδρώντας έτσι στην προληπτική λογοκρισία που επιβάλλει η δικτατορία. Στο διάστημα αυτό κυκλοφορούν μόνο μεταφράσεις του.

Εντάσσεται στο Πατριωτικό Αντιδικτατορικό Μέτωπο (ΠΑΜ).

 

1968
Εκδίδονται οι μεταφράσεις του: Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ, Ο μικρός πρίγκιπας (εκδ. Ηριδανός), Μάλκολμ Λόρυ, Το μονοπάτι της βρύσης (Κέδρος), Πιερ Ζαν Ζουβ, Στα βαθιά χρόνια (Κέδρος) και οι Αισώπειοι μύθοι (Χρυσές Εκδόσεις).

1969
Μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ εντάσσεται στο ΚΚΕ εσωτερικού. Μέλος του Εθνικού Συμβουλίου του ΠΑΜ.

Κυκλοφορούν οι μεταφράσεις του: Τσεζάρε Παβέζε, Κοπέλες μόνες (Κέδρος), Ο θαυμαστός κόσμος των αδελφών Γκρίμμ (παραμύθια, εκδ. Οι φίλοι του παιδιού), Σταντάλ, Οι Τσένσι – 1599 (Κέδρος). Στην Encyclopaedia Universalis δημοσιεύει τα λήμματα για τον Κάλβο και τον Καβάφη.

Στο ημερολόγιό του θα σημειώσει στις 8 Οκτωβρίου: «Τρία χρόνια τώρα με βασανίζει, αλλά και με ζεσταίνει, η επιθυμία να γράψω καινούργιο μυθιστόρημα. Στην αρχή το έβλεπα σ’ έναν τόμο: τολμηρό, ερωτικό, αθηναίικο, με τον τρελό και τραγικό κόσμο των εκπατρισμένων, που βρήκαν εδώ μια «νέα» πατρίδα, μια; Λύση στα ατομικά προβλήματά τους ή στην επανασύνδεσή τους με την αίσθηση της ζωής που είχε αποστεγνώσει ο μηχανικός “πολιτισμός” του τόπου τους. Ύστερα, μέσα μου, το σχέδιο πήρε πάλι μορφή τριλογίας – ήρθαν και τα γεγονότα βλέπεις – άρχισα να το σκέφτομαι πάλι σαν ιστορικό-πολιτικό, όχι συνέχιση των προσώπων του Ακυβέρνητες Πολιτείες, όχι ο ίδιος χώρος, όχι οι ίδιες νοσταλγίες, όχι η ίδια τεχνική. Τα βιώματά μου στοιβάζονταν σιγά σιγά, οι εξαίσιες στιγμές – εκείνες που λες, ενώ ακόμα τις ζεις: “Τι φώτιση! Να, αυτό θα πρέπει να σωθεί, να μπει στο μυθιστόρημα”».

1970
Τον Ιανουάριο του δίδεται η χορηγία του Ιδρύματος Φόρντ. Κυκλοφορούν οι μεταφράσεις του: Έρασμου, Μωρίας εγκώμιον (Ηριδανός), Πήτερ Λήβι, Ο τόνος της φωνής του Σεφέρη (Ίκαρος).

Μετά την άρση της προληπτικής λογοκρισίας, κυκλοφορούν τα Δεκαοχτώ Κείμενα, έκφραση αντίθεσης του πνευματικού κόσμου στη δικτατορία. Από τους πρωτεργάτες της έκδοσης, ο Τσίρκας συμμετέχει με το διήγημα «Αλλαξοκαιριά», το οποίο, όπως και άλλα από τον τόμο, θα μεταφραστεί σε πολλές ξένες γλώσσες. Ο Τσίρκας θα συμμετάσχει και στους δύο τόμους των Νέων Κειμένων που θα κυκλοφορήσουν την επόμενη χρονιά ως συνέχεια της κίνησης των Δεκαοχτώ Κειμένων. 

1971
Τον Αύγουστο εκδίδεται σε δεύτερη έκδοση Ο Καβάφης και η εποχή του. Ο θάνατος του Σεφέρη (20 Σεπτ.) συγκλονίζει τον Τσίρκα, ο οποίος λίγες μέρες μετά δημοσιεύει στο Βήμα το κείμενο-μνημόσυνο «Οι τελευταίες μέρες» (26 Σεπτ.).

Τον Νοέμβριο κυκλοφορούν Οι Ακυβέρνητες Πολιτείες στα γαλλικά, σε μετάφραση Κατρίν Λερούβρ και Χρύσας Προκοπάκη, και γνωρίζουν τεράστια επιτυχία στις γαλλόφωνες χώρες.

Τον Δεκέμβριο κυκλοφορεί Ο πολιτικός Καβάφης.

1972
Εκδίδεται το βιβλίο Μια ιταλική άνοιξη του Εμμανουέλ Ρομπλές, σε μετάφρασή του. Τον Φεβρουάριο Οι Ακυβέρνητες Πολιτείες αποσπούν στη Γαλλία το βραβείο του καλύτερου ξένου βιβλίου και ο Τσίρκας ταξιδεύει στο Παρίσι για να το παραλάβει.

1973
Συμμετέχει στη σύνταξη του αντιδικτατορικού περιοδικού Η Συνέχεια, το οποίο θα διακόψει την κυκλοφορία του μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου.

Στη Γαλλία κυκλοφορούν με τον τίτλο L’ homme du Nil ο «Νουρεντίν Μπόμπα» μαζί με άλλα διηγήματά του, σε μετάφραση Κατρίν Λερούβρ. Τον Δεκέμβριο εκδίδονται Τα ημερολόγια της τριλογίας «Ακυβέρνητες Πολιτείες».

1974
Κυκλοφορούν Οι Ακυβέρνητες Πολιτείες στις ΗΠΑ, σε μετάφραση Καίης Τσιτσέλη.

Προλογίζει το Αρχείο παράνομου αντιστασιακού τύπου 1967-1974 που εκδίδει το ΚΚΕ εσωτερικού.

1975
Κυκλοφορεί τον Σεπτέμβριο στην Αργεντινή η ισπανική μετάφραση της Λέσχης, από τον Μιγκέλ Καστίγιο Ντιντιέ. Την επόμενη χρονιά, η τριλογία θα ολοκληρωθεί στα ισπανικά με την κυκλοφορία και της Νυχτερίδας.

Συμμετέχει στις εκδηλώσεις του Ελληνικού Μήνα στο Λονδίνο (5 Νοεμβρίου-5 Δεκεμβρίου). Ακολουθεί ταξίδι στο Παρίσι, όπου οργανώνονται συζητήσεις μαζί του για το έργο του.

1976
Κυκλοφορεί στην Αργεντινή η Αριάγνη, σε μετάφραση Καστίγιο Ντιντιέ.

Τον Οκτώβριο εκδίδεται Η χαμένη άνοιξη, πρώτο μέρος μιας νέας τριλογίας που σχεδίαζε με τίτλο Δίσεχτα Χρόνια αλλά δεν πρόλαβε να συμπληρώσει. Η τριλογία αυτή θα κάλυπτε ιστορικά και την περίοδο της δικτατορίας: «Στη Χαμένη Άνοιξη, δυσκολεύτηκα πολύ περισσότερο. Και δυσκολεύτηκα γιατί ήτανε πολύ κοντά τα γεγονότα. Είναι φοβερός ο φόβος, που καταλαμβάνει τον γράφοντα, της κριτικής των παρόντων, των ανθρώπων που έχουνε ζήσει το ίδιο γεγονός. Φοβερός ο πανικός. Πάει! θα μου πει εδώ ότι δεν είναι έτσι τα πράγματα... Η κηδεία του Πέτρουλα π.χ. Είναι φοβερό, προσπαθώ όσο μπορώ να είμαι μέσα στην καλλιτεχνική αλήθεια και ταυτοχρόνως να είμαι και στην αλήθεια της πραγματικότητας, δηλαδή να μην διαστρεβλώσω γεγονότα, ή πρόσωπα ή χαραχτήρες. Λοιπόν στη Χαμένη Άνοιξη ήτανε πιο δύσκολο το προχώρημα, ίσως αυτό να είναι και ζήτημα ηλικίας. Γέρασα, και δεν γράφω όπως άλλοτε, ξέρω γω;». 

 

1977
Υπογράφει στις 6 Φεβρουαρίου μήνυμα αλληλεγγύης στους Τσέχους της Χάρτας ΄77.

Κυκλοφορεί ο Νουρεντίν Μπόμπα σε ξεχωριστή έκδοση, χωρίς τα άλλα διηγήματα.

1978
Κυκλοφορεί ο συγκεντρωτικός τόμος Τα διηγήματα.

1979
Κατά τη διάρκεια του έτους γράφει αναμνήσεις από τον φίλο του Νίκο Καββαδία που δημοσιεύονται στο περιοδικό Αντί. Θα περιληφθούν αργότερα, μαζί με κείμενα των Αλέξανδρου Αργυρίου, Γιώργου Ιωάννου και Ντίνου Χριστιανόπουλου στο βιβλίο Επτά κείμενα για τον Ν. Καββαδία (εκδ. Πολύτυπο), που θα κυκλοφορήσει το 1982 σε επιμέλεια Άντειας Φραντζή.

Στις αρχές Ιουνίου ταξιδεύει στη Βαρκελώνη μαζί με άλλους αντιδικτατορικούς συγγραφείς, προσκεκλημένος από το Τμήμα Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου, για μια συνάντηση ελλήνων και ισπανών αντιστασιακών διανοουμένων, υπό την αιγίδα της κυβέρνησης της Καταλωνίας, του δήμου της Βαρκελώνης και του ιδρύματος Χουάν Μιρό.

Τον Ιούλιο κυκλοφορεί από το Ε.Λ.Ι.Α. το βιβλίο της Κατερίνας Πλασσαρά Στρατής Τσίρκας. Βιβλιογραφία 1926-1978.

Τον Οκτώβριο κυκλοφορεί το βιβλίο της Ανν Φιλίπ, Ένα καλοκαίρι κοντά στη θάλασσα, σε μετάφρασή του.

1980
Στις 27 Ιανουαρίου πεθαίνει στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο.

Στις 28 Μαΐου οργανώνεται από το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Ζωγράφου τιμητική εκδήλωση για τον Τσίρκα με ομιλητές τους Τίτο Πατρίκιο, Παύλο Ζάννα και Χρύσα Προκοπάκη.

Κυκλοφορεί από τον Κέδρο, σε επιμέλεια Χρύσας Προκοπάκη, το βιβλίο Οι Ακυβέρνητες Πολιτείες του Στρατή Τσίρκα και η κριτική 1960-1966.

1982
Το Beaubourg τιμά τον Τσίρκα με διαλέξεις, προβολές και έκθεση χειρογράφων του.

1983
Ξεκινούν, σε συμπαραγωγή της ΕΡΤ με τη γαλλική TF1 και σε σκηνοθεσία Ροβήρου Μανθούλη (1983-1986), τα γυρίσματα τηλεοπτικής σειράς, δώδεκα συνολικά επεισοδίων, βασισμένης στις Ακυβέρνητες Πολιτείες. Θα προβληθεί τέσσερις μόλις φορές στην Ελλάδα και πενήντα στη Γαλλία.

1985
Κυκλοφορεί το βιβλίο της Χρύσας Προκοπάκη, Στα ίχνη του Στρατή Τσίρκα. Σχεδίασμα χρονολογίου (Κέδρος).

1986
Στις 13 Ιανουαρίου εγκαινιάζεται στο εντευκτήριο της Εταιρείας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Παιδείας της Σχολής Μωραΐτη έκθεση με τίτλο «Στρατής Τσίρκας (1911-1980)» και οργανώνονται τρεις δημόσιες συζητήσεις με θέματα: «Αίγυπτος: ο τόπος, οι πολιτικοί αγώνες, οι σύντροφοι», «Ακυβέρνητες Πολιτείες: η ιστορία ενός μυθιστορήματος» και «Ο Καβάφης και οι κριτικοί του», που θα κυκλοφορήσουν το 1988 στο δελτίο της Εταιρείας. Η έκθεση τον Οκτώβριο μεταφέρεται στη Λευκωσία (Πολιτιστικό Κέντρο Δήμου Λευκωσίας), όπου επίσης πλαισιώθηκε με ομιλίες και συζητήσεις.

1993
Γυρίζεται για την κρατική τηλεόραση Η χαμένη άνοιξη (διασκευή: Μάριος Ποντίκας, σκηνοθεσία: Χριστόφορος Χριστοφής).

1994
Προβάλλεται ντοκυμαντέρ για τη ζωή και το έργο του, σε σκηνοθεσία Κώστα Κατσαρόπουλου και σενάριο Ντανιέλ Μπλο, βασισμένο στο χρονολόγιο της Χρύσας Προκοπάκη,.

1995
Από την εκπομπή «Παρασκήνιο» της ΕΡΤ προβάλλεται το ντοκυμαντέρ «Στρατής Τσίρκας σε πρώτο πρόσωπο» του Τάκη Χατζόπουλου, σε κείμενα Χρύσας Προκοπάκη. 

1998
Παραχωρείται στο Εθνικό Κέντρο Βιβλίου η προσωπική βιβλιοθήκη του Στρατή Τσίρκα, δωρεά της συζύγου του συγγραφέα, Αντιγόνης Χατζηανδρέα. Η συλλογή περιλαμβάνει 3.000 τόμους ελληνικών και ξενόγλωσσων βιβλίων και περιοδικών, μεταξύ των οποίων και σπάνιες εκδόσεις του 19ου και του 20ού αιώνα με χειρόγραφες σημειώσεις του ίδιου του Τσίρκα, καθώς και αφιερώσεις άλλων λογοτεχνών προς τον συγγραφέα και βρίσκεται στη διάθεση του κοινού για επιτόπια μελέτη και έρευνα. Επιπλέον, στον ηλεκτρονικό κόμβο του ΕΚΕΒΙ έχουν δημοσιευτεί έξι εργασίες μεταπτυχιακών φοιτητών για τη Βιβλιοθήκη, οι οποίες εκπονήθηκαν για το μάθημα της Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης κατά το ακαδημαϊκό έτος 2003-2004, με υπεύθυνο καθηγητή τον κ. Αλέξη Πολίτη.

2000
Mε την ευκαιρία των 20 χρόνων από τον θάνατo του Τσίρκα και των σαράντα από τη δημοσίευση των Ακυβέρνητων Πολιτειών, η Εταιρία Φίλων Στρατή Τσίρκα και το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου διοργανώνουν τριήμερο συνέδριο προς τιμή του (3-5/11/2000).

2001
Το 8ο Διεθνές Λογοτεχνικό Συμπόσιο «Καβάφεια» που διοργανώνεται στο Κάιρο (26-28 Μαρτίου) έχει ως θέμα του Στρατής Τσίρκας: Ο αιγυπτιακός ρεαλισμός του ελληνικού μοντερνισμού.

2005
Κυκλοφορούν σε νέα, σχολιασμένη έκδοση οι Ακυβέρνητες Πολιτείες, σε φιλολογική επιμέλεια Χρύσας Προκοπάκη.

Αφιέρωμα στις Αναγνώσεις της Αυγής (τχ. 119, 3/4/2005), σε επιμέλεια Γιάννη Παπαθεοδώρου.

Πηγές χρονολογίου:
- Χρύσα Προκοπάκη, Στα ίχνη του Στρατή Τσίρκα. Σχεδίασμα χρονολογίου, Κέδρος, Αθήνα 1985.

- «Στρατής Τσίρκας: Στο εργαστήρι του μυθιστοριογράφου», (επιμ. Χρύσα Προκοπάκη), Διαβάζω, τχ. 171/1987, σσ. 26-36.
http://tsirkas.ekebi.gr/

Πηγή φωτογραφιών (εκτός από πρώτη και τελευταία): 
http://www.lifo.gr/team/sansimera/35627 όπου μπορείτε να δείτε και τις ενδιαφέρουσες λεζάντες που τις συνοδεύουν, τις οποίες για τεχνικούς λόγους δεν στάθηκε δυνατό να αναρτήσουμε.