Κώστας Βίρβος - ΚΑΤΑΧΝΙΑ (το έργο)

(Στη μνήμη του Στέλιου Καζαντζίδη που γεννήθηκε σαν σήμερα, το 1931).

Ήμουνα παιδάκι – ακόμα δεν είχα πάει σχολείο- όταν πρωτάκουσα την Καταχνιά. Ανατρίχιασα στην εισαγωγή, όταν ανάμεσα στο χτύπημα της καμπάνας και το μελωδικό άκουσμα της χορωδίας «μπήκε» η επιβλητική φωνή του Δημήτρη Μυράτ. Έμεινα αποσβολωμένος κοιτάζοντας τα καρούλια της κασσέτας να γυρίζουν στο κασσετόφωνο και τα μάτια μου γέμισαν με τις ασπρόμαυρες εικόνες από τα επίκαιρα της κατοχής που είχα δει άλλη φορά στην τηλεόραση. Ξέσπασα σε κλάματα όταν άκουσα τη φωνή του Καζαντζίδη  να τραγουδά: «Δε βρήκα πουθενά ψωμί/ και σπίτι πώς να πάω/ θα με πληγώσει μια φωνή/ πατέρα μου πεινάω», κι έσφιξα τα δόντια και τις μικρές γροθιές μου στο άκουσμα του «Δε θέλω να μου δέσετε τα μάτια». Δεν είχα γνωρίσει καλά –ακόμα- τον Καζαντζίδη, αλλά νομίζω πως η Καταχνιά ήταν η αιτία που με έκανε να τον αγαπήσω.

Η ΚΑΤΑΧΝΙΑ (κατοχή – αντίσταση - απελευθέρωση) γράφτηκε από τον ΚΩΣΤΑ ΒΙΡΒΟ το 1944, «στην απομόνωση των κρατητηρίων της Ελπίδος 5, όπου οδηγείται μετά από βασανιστήρια, επειδή ως μέλος της ΕΠΟΝ, πιάνεται να γράφει στους τοίχους. Εκεί, την Πρωτομαγιά της ίδιας χρονιάς, μαθαίνοντας για τους διακόσιους που τουφεκίζουν στην Καισαριανή, γράφει τα «Δεν θέλω να μου δέσετε τα μάτια» και «Ένας ξύλινος σταυρός»… Αργότερα στο βουνό γράφει και τα υπόλοιπα… Για την εισαγωγή της «Καταχνιάς» που λέει «Κλαίνε θρηνούνε τα βουνά», εμπνέεται από το αντάρτικο τραγούδι «Βαριά στενάζουν τα βουνά»…» (ogdoo.gr)

Ο δίσκος κυκλοφορεί το 1964, με μουσική του ΧΡΗΣΤΟΥ ΛΕΟΝΤΗ. Ερμηνεύουν ο Στέλιος Καζαντζίδης, η Μαρινέλλα και η Χορωδία Κορίνθου. Τα κείμενα που αφηγείται ο ηθοποιός Δημήτρης Μυράτ επιμελήθηκε ο ποιητής Νικηφόρος Βρεττάκος. Την ορχήστρα διευθύνει ο συνθέτης και το εξώφυλλο του δίσκου φιλοτεχνεί ο ζωγράφος Σπύρος Βασιλείου.

Στο βίντεο ακούστε ολόκληρο το δίσκο. Ακολουθούν οι στίχοι του έργου.

ΚΑΤΑΧΝΙΑ

(κατοχή – αντίσταση - απελευθέρωση)

ΜΕΡΟΣ 1^ο

1) Εισαγωγή

2) Καταχνιά

Κλαίνε θρηνούνε τα βουνά

κλαίνε θρηνούν οι κάμποι

ήρθε σκλαβιά πικρή σκλαβιά

πλάκωσε μαύρη καταχνιά

κι ο ήλιος πια δεν λάμπει

Η μπότα του κατακτητή

παντού τη φρίκη απλώνει

κι όπου πατεί κι όπου πατεί

χορτάρι δε φυτρώνει.

Μα στην καμένη τούτη γη

θ’ ανθίσουν πάλι οι κλώνοι

για να λαλεί τ’ αηδόνι.

Μέσα απ’ τη στάχτη τη βαθιά

μια σπίθα θα πετάξει

σε πολιτείες και χωριά

και θα γενεί τρανή φωτιά

που τη φωτιά θα κάψει.

3) Πείνα

Δε βρήκα πουθενά ψωμί

και σπίτι πώς να πάω

θα με πληγώσει μια φωνή

πατέρα μου πεινάω.

Απόψε το παιδάκι μου

θα γείρει πεινασμένο

και τον πατέρα του θα δει

πρώτη φορά κλαμένο.

Να μαραθείς βλαστάρι μου

ποτέ δε θα σ’ αφήσω

και με το αίμα της καρδιάς

εΕγώ θα σε ταΐσω.

4) Τι κι αν με ρίξεις στο κελί

Τι κι αν με ρίξεις στο κελί

που έχει πάντα βράδυ

έχω δυο μάτια στη ψυχή

που σκίζουν το σκοτάδι.

Δεν μπορούν οι αλυσίδες.

να μου δέσουν τις ελπίδες.

Τι κι αν μου δέσεις το κορμί

και τα δικά μου χέρια

έχω ψυχή όπου πετά

ως τ’ ουρανού τ’ αστέρια.

Τι κι αν μ’ αφήσεις νηστικό

τι κι αν με βασανίσεις

της λευτεριάς το όνειρο

ποτέ δε θα μου σβήσεις.

5) Ο Νεοζηλανδός

Λεβέντη απ’ τη Νέα Ζηλανδία
στο σπίτι μας που ήρθες να κρυφτείς
θα βρεις στοργή αγάπη και φιλία
και σπίτι σου πως είσαι να θαρρείς.

Βάλε τα ρούχα του παιδιού μου
που σκοτώθηκε
και μη φοβάσαι, εδώ κανένας
δεν προδόθηκε.

6) Γιατί να γίνω μάνα

Στο μπλόκο τον αρπάξανε

σαν σκύλο τον πετάξανε

μια νύχτα στο Χαϊδάρι.

Η αγκαλιά μου άδειασε

και η καρδιά μου βράδιασε

γλυκό μου παλικάρι.

Πες μου και συ του δειλινού καμπάνα

Γιατί, γιατί, γιατί να γίνω μάνα.

Το σπίτι μου βουβάθηκε

κι ο κήπος μου μαράθηκε

μου κόψαν τον βλαστό μου.

Πριν δω τέτοιο μαρτύριο

ας ήταν δηλητήριο

το γάλα στον μαστό μου.

ΜΕΡΟΣ 2^ο

6) Δεν θέλω να μου δέσετε τα μάτια

Δε θέλω να μου δέσετε τα μάτια

τον ήλιο π’ ανατέλλει να χαρώ

κι αν κάνετε τα στήθια μου κομμάτια

εσείς πεθαίνετε και όχι εγώ.

Δε θέλω να μου δέσετε τα μάτια

δεν σκιάζομαι τα βόλια τα σκληρά,

πηγαίνω στα ουράνια παλάτια

να στείλω στους ανθρώπους τη χαρά.

7) Αδελφέ Ισραηλίτη

Αδερφέ Ισραηλίτη, το αστέρι που φοράς

φως ανέσπερο θα ρίχνει στους βωμούς της λευτεριάς.

Αδερφέ Ισραηλίτη, το αστέρι που φοράς

θα ’ναι σάλπισμα ειρήνης που για κείνη μαρτυράς.

Αδερφέ Ισραηλίτη, όσες πίκρες κι αν γευτείς

δε σε νίκησε κανένας μα εσύ ‘σαι νικητής.

8) Ομηρία

  Αγκομαχάει το τραίνο

ομήρους φορτωμένο

κορμιά σκελετωμένα

ανθρώπινες σκιές

με μάτια όμως φλογισμένα

και με αδούλωτες καρδιές.

Αγκομαχάει το μαύρο τραίνο

θαμπώνει τα μάτια μου η αντάρα

παιδάκι μου αγαπημένο

κατάρα στον πόλεμο – κατάρα.

Στο πρώτο το βαγόνι

ο θάνατος σιμώνει

μα κανενός ομήρου

δε σκιάζει την καρδιά

είναι τιμή, τιμή και δόξα

να πέσεις για τη λευτεριά.

9) Ένας ξύλινος σταυρός

Ένας ξύλινος σταυρός

στ’ αγριολούλουδα στημένος

είν’ ο γιος του καθενός

που δε στέργει σκλαβωμένος.

Κι όταν ο αγέρας κλαίει

και στενάζει ο σταυρός

μια φωνή ουράνια λέει

προχωρείτε πάντα εμπρός.

Ένας ξύλινος σταυρός

με καντήλι το φεγγάρι

είναι φάρος φωτεινός

και σου πρέπει παλικάρι.

10) Το τραγούδι της ειρήνης

Για να ξαναβγεί ο ήλιος

για να φύγει η καταχνιά

πόσο δάκρυ πόσο αίμα

έφτυσε αυτή η γενιά.

Και στη ρημαγμένη γη

χαρωπή χτυπά η καμπάνα

και το γέλιο ξανανθεί

στη χαροκαμένη μάνα.

Της ειρήνης το τραγούδι

τραγουδήστε μ’ ένα στόμα

πασχαλιάς να βγει λουλούδι

στο καψαλισμένο χώμα.

ΚΩΣΤΑΣ ΒΙΡΒΟΣ