Προς υπουργούς και ηγήτορας, εφοπλιστάς και ρήτορας… (Πρωτοχρονιάτικα δώρα)

Ιούλης 1960. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής με τον Γάλλο
πρόεδρο Σαρλ ντε Γκωλ. Αριστερά ο Ευάγγελος Αβέρωφ.
Πηγή φωτογραφίας: Η Καθημερινή

Αν και είναι πολύ συνηθισμένο διαβάζοντας κείμενα ή ειδήσεις του παρελθόντος να τονίζουμε πόσο «ταιριάζουν» στην εποχή μας και σε αυτούς τους στίχους δεν μπορούμε να αποφύγουμε τον πειρασμό και να μη σημειώσουμε πόσο δεν έχει αλλάξει η Ελλάδα από τότε. Η Ελλάδα που βολεύει, κάποιους, τότε και τώρα, να παραμένει Ελλαδίτσα. Μεταφέρουμε στο διαδίκτυο σατιρικό ποίημα του Ασημάκη Γιαλαμά που δημοσιεύτηκε στην κυριακάτικη στήλη «Επιθεώρησις της ΕΒΔΟΜΑΔΟΣ» της εφημερίδας «Η ΑΥΓΗ»,  την Πρωτοχρονιά του 1961 (η εικονογράφηση  είναι από την ίδια στήλη).

Πριν τους στίχους μερικές σύντομες επεξηγήσεις για πρόσωπα και καταστάσεις στα οποία αναφέρεται ο Ασ. Γιαλαμάς, χρήσιμες κυρίως στους νεώτερους σε ηλικία αναγνώστες:

Ο «Κωνσταντής» δεν είναι άλλος από τον πρωθυπουργό εκείνη την εποχή Κωνσταντίνο Καραμανλή, ιδρυτή και αρχηγό της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ένωσης – ΕΡΕ (ιδρύθηκε το 1956 και ήταν το δεξιό κόμμα που προηγήθηκε της Νέας Δημοκρατίας) που βρισκόταν στην κυβέρνηση. Τον χειμώνα του 1960 δεν ήταν λίγα τα σκάνδαλα που ταλάνιζαν την κυβερνητική πλειοψηφία. Ένα από αυτά ήταν τα «βραχώδη οικόπεδα» του Καραμανλή στη Φιλοθέη, για τον τρόπο και το σκανδαλώδες τίμημα που αποκτήθηκαν. Η Σπετσοπούλα είναι το γνωστό νησί, ιδιοκτησίας Σταύρου Νιάρχου, τότε, των απογόνων του σήμερα. Ο «ρήτωρ Παπαντρέας» είναι φυσικά ο Γεώργιος Παπανδρέου, πατέρας του Ανδρέα Παπανδρέου και παππούς του γνωστού… και μη εξαιρετέου ΓΑΠ, συναρχηγός με τον Σοφοκλή Βενιζέλο του Κόμματος των Φιλελευθέρων. Ο Γεώργιος Θεμελής «εμφανίζεται» στους στίχους  με την ιδιότητα του υφυπουργού Εθνικής Άμυνας. Πριν ασχοληθεί με την πολιτική ήταν αξιωματικός της Πολεμικής Αεροπορίας, μέλος της δωσιλογικής οργάνωσης ΠΑΟ και την περίοδο της Κατοχής διορίστηκε από την δωσιλογική κυβέρνηση Τσολάκογλου νομάρχης Πέλλας. Ο Γεώργιος Γρίβας (ψευδώνυμο Διγενής) στην Κατοχή ήταν συνεργάτης των Γερμανών, υπήρξε ο αρχηγός της προδοτικής ναζιστικής οργάνωσης "Χ" και στη συνέχεια συνεργάτης των Άγγλων. Ως αρχηγός της ΕΟΚΑ (και ΕΟΚΑ Β΄) στην Κύπρο, τορπίλισε τους αγώνες του κυπριακού λαού για την ανεξαρτησία του νησιού (πογκρόμ της ΕΟΚΑ εναντίον των στελεχών, των μελών, των φίλων και των οπαδών του ΑΚΕΛ κλπ.) από τους Άγγλους καταχτητές. «Μαντέκα», το...  «τζελ» της παλιάς εποχής. Καλλυντικό με μορφή αλοιφής που το χρησιμοποιούσαν παλιά για να δίνει σχήμα και να γυαλίζει το μουστάκι. Ο «Ευάγγελος» Αβέρωφ - Τοσίτσας ήταν ο υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησης της ΕΡΕ (και μετέπειτα πρόεδρος του κόμματος της Νέας Δημοκρατίας), ενώ ο Φατίν Ρουστού Ζορλού ο Τούρκος ομόλογός του, που μερικούς μήνες αργότερα θα εκτελεστεί δια απαγχονισμού μετά το πραξικόπημα του 1960 στην Τουρκία μαζί με δύο ακόμα Τούρκους πολιτικούς. «Ουλεμάς» είναι ο μουσουλμάνος λόγιος, κάτι σαν μουλάς, ερμηνευτής των νόμων και «καλέμι» το γνωστό εργαλείο, χρησιμοποιείται εδώ μεταφορικά ως γραφίδα.

Πρωτοχρονιάτικα δώρα

Προς υπουργούς και ηγήτορας, εφοπλιστάς και ρήτορας

Λεπτά δεν έχω βέβαια και σας το βεβαιώνω,

με δήλωσι γραπτή,

να, βλέπετε, η θέσις μου, με τον καινούργιο χρόνο,

καθίσταται λεπτή.

Καινούργιος χρόνος έρχεται κι’ ως ποιητής οφείλω,

τα δώρα μου να στείλω,

προς υπουργούς και ηγήτορας και σ’ όσους ζουν ανέτως,

γιατ’ όλοι αυτοί μου δίνουνε… τροφήν όλο το έτος!

***

Χωρίς αυτούς, τι θάγραφα; Αυτοί μου δίνουν ύλη,

πλουσία και ποικίλη.

Αυτοί, με τις κομπίνες τους και με τα νταβαντούρια.

Ε, μη φερθούμε, διάβολε, κι’ εμείς σαν τα γαϊδούρια.

Ας τους καλοκαρδίσουμε, αυτή τη μέρα μόνο,

αφού τους φαρμακώνουμε ολόκληρο το χρόνο.

Λοιπόν, ιδού, τι δώρα,

θα στείλω σ’ όσους έχουνε μια «φήμη» μεσ’ στη χώρα.

***

Στον Κωνσταντή, τον άρχοντα και της ΕΡΕ το στύλο,

ως δώρο θ’ αποστείλω

ένα ζευγάρι άρβυλα, με φτιάξη θαυμασία,

πολύ γερά, κατάλληλα και για ορειβασία,

για να μπορή ν’ ανέρχεται ο Κώστας με το πόδι,

σ’ εκείνα τα οικόπεδα, που πήρε, τα… βραχώδη!

***

Στο Νιάρχο, τον κυρ’ Σταύρο μας, τον αδελφό και φίλο,

σε μετρητά το δώρο μου εφέτος θα του στείλω,

γιατ’ είδα, με προσήλωσι,

του φόρου του τη δήλωσι

και κάθησα και σκέφτηκα: Πώς θα τα βγάλη πέρα

με τις δραχμές τις… τριάκοντα, που βγάζει την ημέρα;

Μ’ αυτές, καθώς σαφέστατα στη δήλωσί του γράφει,

δε ζη, στη Σπετσοπούλα του, ουτ’ ένα του ελάφι!

Σ’ αυτόν και στους ομοίους του, θα κάνω πιο σωστά

αν στείλω μετρητά,

γιατ’ η ανάγκη, βλέπετε, πρωτίστως επιβάλλει,

να… ζήσουν τα φτωχόπαιδα πούχουν καρδιά μεγάλη!

***

Στον Γιώργη Παπαντρέα μας, που είναι ξακουστός

κ’ ως ρήτωρ θαυμαστός

κι’ ως τρέφων χαίτην λέοντος, μαλλιά τραγουδημένα,

θα στείλω δώρο χρήσιμο, μια θαυμασία χτένα

μα τον παρακαλώ,

για όλων το καλό,

ποτέ να μη χτενίζεται, σαν είναι στη Βουλή,

και δη σαν ομιλεί,

Γιατ’ όταν τα κηρύγματα εκπέμπη τα μεγάλα,

αρκούν οι τόσες… τρίχες του, που πνίγουνε τη σάλα!

***

Στον Θεμελή, που επέδειξε στον Χίτλερ τόσο ζήλο,

μια τρόμπα θα του στείλω,

μια τρόμπα, που με δαύτηνε φουσκώνουν τις σαμπρέλλες,

γιατ’ είδατε, τι έπαθε, με τις γνωστές του τρέλλες!

Εγράφη, καθώς φαίνεται, στο μαύρο το κατάστιχο

γιατ’ όπως λεν, τον έπιασε… αυτοκινήτου λάστιχο!

***

Στον Γρίβα, τον λεγόμενο κοινώς και Διγενή,

που σαν Μεσσίας πρόβαλε προσφάτως στη σκηνή,

μαντέκα, για τ’ ωραίο του και το παχύ μουστάκι,

μα θ’ αρπαχτή, μου φαίνεται, και δη μετ’ ου πολύ,

μετά του Σοφοκλή,

και οι δυο τους, όπως πάνε,

μοιραίως τα μουστάκια τους σε λίγο θα τα… φάνε!

***

Στο φίλο τον Ευάγγελο, τον μέγα διπλωμάτη,

με το γλυκό χαμόγελο και το ρεμβώδες μάτι,

θα στείλω δώρο χρήσιμο, μια φίνα πέννα, μα,

αν εύρισκα, θα του έστελνα καλέμι ουλεμά!

Καλέμι, θα του δώριζα, για τον καινούργιο χρόνο,

γιατί μ’ αυτό και μόνο,

θα ημπορούσε ο φίλτατος Τοσίτσας, εν εξάψει,

το ντέρτι και τον πόνο του προς τον… Ζορλού να γράψη!

Ασημάκης Γιαλαμάς

(Κατά τη μεταγραφή διατηρήσαμε τον τρόπο γραφής και την ορθογραφία της εποχής)

******************

Ο Ασημάκης Αθ. Γιαλαμάς (1909-2004), υπήρξε δημοσιογράφος, θεατρικός συγγραφέας και σεναριογράφος. Γεννήθηκε στην Ανω Μέλπεια, ένα μικρό ορεινό χωριό της Μεσσηνίας. Τελείωσε το γυμνάσιο στο Μελιγαλά και ήρθε στην Αθήνα, όπου άρχισε να εργάζεται σε εφημερίδες, ασχολούμενος με το ρεπορτάζ και με δημοσιογραφικές έρευνες. Είχε γρήγορη εξέλιξη και επιδόθηκε στο σατιρικό στίχο και στο χρονογράφημα. Εργάστηκε και σε πολλά περιοδικά, κυρίως στο «Θησαυρό» και στο «Ρομάντζο» όπου έγραφε σατιρικά ποιήματα, ευθυμογραφήματα και διηγήματα. Το 1940 πρωτοεμφανίστηκε στο θέατρο με την επιθεώρηση «Πολιτικές Καντρίλιες» που παίχτηκε από το θίασο της Κατερίνας. Από τότε έγραψε, μόνος ή με συνεργάτες, πολλές επιθεωρήσεις και κωμωδίες. Η επιτυχέστερη επιθεώρησή του ήταν το «Γιούπι - Γιούπι», που παίχτηκε αμέσως μετά την Κατοχή. Από τις κωμωδίες του τη μεγαλύτερη επιτυχία σημείωσε η «Μιας πεντάρας νιάτα» που έγραψε με τον Κώστα Πρετεντέρη. Πολλές κωμωδίες του έγιναν κινηματογραφικές ταινίες. Ενα πρωτότυπο σενάριό του «Τι έκανες στον πόλεμο Θανάση» βραβεύτηκε στο κινηματογραφικό φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.

Παραθέτουμε κείμενο του δημοσιογράφου-αντιστασιακού Νίκου Καραντηνού που σκιαγραφεί τη μορφή και την αξία του Ασημάκη Γιαλαμά. Το κείμενο δημοσιεύτηκε στον Ριζοσπάστη της 25/10/2004, πέντε μέρες μετά το θάνατο του συγγραφέα.

Ο ΑΣΗΜΑΚΗΣ ΓΙΑΛΑΜΑΣ

(Ο σύντροφος, ο συναγωνιστής μας)

ΚΑΙ στο φευγιό του το παντοτινό, ο αγαπημένος μας σύντροφος, ο συναγωνιστής Ασημάκης Γιαλαμάς, κράτησε τα δικά του μέτρα. Κι έφυγε για το μακρινό ταξίδι με τις δικές του προδιαγραφές. Το απόγιομα της περασμένης Τετάρτης, με την παρουσία των φίλων από τη δημοσιογραφία, το θέατρο. Ο «γραφιάς του δρόμου», όπως έλεγε ο Βάρναλης, τέλειωσε τη διαδρομή του.

Ο ΑΣΗΜΑΚΗΣ ανήκει στην κατηγορία των συγγραφέων και δημοσιογράφων, που έχουν αφήσει εποχή. Ολη σχεδόν τη ζωή του τη μοίρασε ανάμεσα στη δημοσιογραφία και της εφημερίδας το αντιμόνιο των τυπογραφείων και τις αίθουσες των θεάτρων.

ΜΕ ΤΗΝ πένα του, ο Ασημάκης καυτηρίαζε τα στραβά κι ανάποδα μιας ολόκληρης εποχής και πάντα αταλάντευτα βρισκόταν στο πλευρό των αδικημένων. Η επιλογή αυτή, που 'χε κάνει από τα πρώτα της δημοσιογραφικής ζωής βήματα, δεν ήταν καθόλου εύκολη να την τηρήσεις και τα κυνηγητά κάθε μορφής, συχνά ασφυκτικά, εξοντωτικά.

ΑΠΑΝΩΤΕΣ οι διώξεις, τα «καλέσματα», τα «μπιλιετάκια», που του έστελναν τα αστυνομικά τμήματα και οι γαλονάδες, να σπεύσει να παρουσιαστεί «δι' υπόθεσίν» του. Κι ο Ασημάκης, και στις πιο δύσκολες στιγμές, έσπευδε να παρουσιαστεί. Είναι γεγονός πως, παρ' όλα αυτά, ο Ασημάκης ποτέ δεν έχασε το κέφι του, ούτε το χιούμορ, που το 'χε πάντα σε άμεση χρήση και δράση.

ΕΙΝΑΙ χρέος και νιώθω την ανάγκη να το πω πως τον διέκρινε μια βαθιά προσήλωση και βαθύτερη επίσης σταθερότητα στο προοδευτικό λαϊκό κίνημα, στις πιο δύσκολες καμπές του και ιδίως στα χρόνια των κατατρεγμών και των αδίστακτων, εξοντωτικών ρυθμών.

Ο ΑΣΗΜΑΚΗΣ δε συμβιβάστηκε και δεν υποτάχθηκε ποτέ στην όποια μορφή αντίδρασης και πρώτα απ' όλα της πιο επιθετικής εξοντωτικής στα μαύρα χρόνια της αμερικανοκρατίας. Και δεν είναι τυχαίο ότι ενώ πρωτοκλασάτα στελέχη της Αριστεράς όχι μόνο την εγκατέλειψαν, αλλά και την πολέμησαν και την πολεμούν ξεδιάντροπα, ο Γιαλαμάς όχι μόνον έμεινε ο ίδιος, αλλά έγινε και καλύτερος, παίρνοντας εντονότερα μέρος στην υπεράσπιση και στην εκλαΐκευση των λαϊκών αγώνων.

ΣΤΑ παραπάνω είναι σχετικό και το καθημερινό ενδιαφέρον, με το οποίο ζούσε και βοηθούσε το «Ριζοσπάστη» με το χειρόγραφο. Ετοιμος σε κάθε περίπτωση να μπει στο τραπέζι της σύνταξης και να δώσει ακόμη και τα φαρμακεία, ή κάποια ανταπόκριση από την επαρχία. Ετοιμος για ό,τι χρειαζόταν η εφημερίδα. Ποτέ δεν το έπαιζε «βεντέτα». Μισόν αιώνα έφηβος και πάντα έτοιμος.

ΑΠ' ΟΛΑ, όμως, η Αντίσταση, το ΕΑΜ, είχε γιομίσει τη ζωή του και πάνω σ' αυτό σμίλεψε μια μεγάλη παραγωγή, που τη σφράγισε με τη δική του ανθρωπιά. Χαιρόταν, όταν αυτός ο γραμματέας του ΕΑΜ Δημοσιογράφων της ΕΣΗΕΑ ξετύλιγε τις μακρινές εκείνες αναμνήσεις του, πότε με τον Ψαθά, πότε με τον Κ. Βιδάλη, τον Καρβούνη και αμέτρητους άλλους. Ολοι τον αγαπούσαν και όλους τους αγαπούσε. Ο Ασημάκης. μέσα στο πολύβουο καφενείο (Αγίου Μελετίου Πατησίων), κάτω από τα χτυπήματα, που κάνουν τα πούλια στο τάβλι, έβρισκε «ησυχία» για να βγάλει της μέρας το χειρόγραφο.

ΠΑΝΤΑ με τιμή ιδιαίτερη ο λόγος του για τα χρόνια τα μεγάλα του ΕΑΜ, που δούλεψε ακούραστα κι άφοβα στα παράνομα έντυπα, τότε που με το γέλιο είχε ενταχθεί στο «κύκλωμα» του θανάτου, που παρ' ολίγο να τον άρπαζε και θα τέλειωνε για πάντα. Από τους πρώτους, που έδωσε «παρών» στο κάλεσμα του ΕΑΜ και όρθιος μαζί μας στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου, τραγουδώντας μαζί μας του Καρβούνη το Θούριο: «Βροντάει ο Ολυμπος». Πορεία αταλάντευτη, πορεία αγωνιστική, αθόρυβη, διακριτική στον ανηφορικό δρόμο ο αγωνιστής δημοσιογράφος δίπλα στους εργαζόμενους. Εφηβος και προχτές ακόμη, όπως έμπαινε τότε πριν από μισόν αιώνα στης δημοσιογραφίας και του θεάτρου τους μεγάλους δρόμους. Ασημάκη, σύντροφε και ακριβέ φίλε, το χειρόγραφο το στερνό τέλειωσε, όπως κάθε μέρα, για να πεις, όπως ήθελες, καλοσυνάτα, ειρηνικά, ανθρωπινά Καλημέρα στους αναγνώστες που καρτερούσαν.