Τα ουράνια σώματα εμπνέουν ονόματα

 Φύσα, αεράκι βορινό, και σκόρπισε τα νέφη
να δούμε τον αυγερινό, του ήλιου το χρυσαδέρφι

Φ. Αγγουλές

Λίγο το ολόγιομο και όμορφο φεγγάρι του Αυγούστου, λίγο η γιορτή του Αστέρη στις 7 Αυγούστου μας δίνουν την ευκαιρία να μιλήσουμε για τα ονόματα που προέρχονται από τα ουράνια σώματα.

Τα ουράνια σώματα, τα ατμοσφαιρικά φαινόμενα, τα γήινα στοιχεία ή η μεγαλοπρέπεια της φύσης είχαν από την αρχαιότητα επίδραση στην πνευματικότητα του λαού και έγιναν πλούσια πηγή της μυθολογίας του. Οι αρχαίοι λάτρεψαν τον χρυσαφένιο ζωοδότη ήλιο, το χάραμα, την αργυρόμορφη και αινιγματική Σελήνη, την πολύτροπη θάλασσα.

Τα ουράνια σώματα και φαινόμενα πολύ συχνά παίρνουν τη μορφή του όμορφου παλικαριού ή της όμορφης κοπέλας. Έτσι , ξέρουμε τον ήλιο σαν θεό Ήλιο, την αυγή ως Ηώ, το φεγγάρι ως θεά Σελήνη, την Πούλια ως Πλειόνη κλπ. Τα λάτρεψαν ως θεότητες. Τα χρησιμοποίησαν και ως πηγή ονομάτων. Αυτό συνεχίστηκε και στα νεότερα χρόνια. Όπως και τον ουρανό που τα «φιλοξενεί» για τη μεγαλοπρέπειά του. Από την αρχαιότητα ακόμη ενέπνευσε ονόματα όπως το Ουρανία (< ουρανός = αυτή που σχετίζεται με τον ουρανό), μία από τις 9 Μούσες. Υπάρχει και το αρσενικό Ουράνιος που δεν εμφανίζεται στην έρευνά μας. Στην έρευνά μας το δείγμα αντιπροσωπευτικό πανελλαδικά (στηρίζεται στους καταλόγους του ΟΤΕ) είναι 99.246 άνδρες και 52.927 γυναίκες.

Ήλιος και φεγγάρι

Ο ήλιος το λαμπρότερο αστέρι του ουρανού και το αμέσως επόμενο σε φωτεινότητα φεγγάρι. Ο Ήλιος για την λαμπρότητά του έδωσε το πρώτο συνθετικό για κάποια ονόματα, το ίδιο δεν εμφανίζεται στο δείγμα (χρησιμοποιείται όμως ως επίθετο). Ηλιοκράτης, Ηλιοδώρος, Ηλιοδώρα από 1 εμφάνιση και Ηλιοστάλακτη, Ηλιοφώτα, Ηλιογέννητη που δεν εμφανίζονται στο δείγμα μας, αλλά χρησιμοποιούνται. Ίσως να συνδέονται με τον ήλιο και τα Ηλιούλα 1, Ηλίτσα 3 (η επικρατέστερη εκδοχή τα θέλει υποκοριστικά του Ηλία). Μία εμφάνιση έχει και το όνομα της κόρης του Ήλιου, Ηλιάδα. Στην Ελληνική μυθολογία, οι Ηλιάδες («παιδιά του Ηλίου»), ήταν κόρες του Ηλίου και της Ωκεανίδας Κλυμένης.

Από τη λαμπρότητα, την ομορφιά και το σχήμα του φεγγαριού τα Φεγγαρένια, Φέγγω που έχουν από μία εμφάνιση και το Φεγγάρω που δεν εμφανίζεται στο δείγμα.

Το όνομα Σελήνη είναι ντυμένο με το πέπλο της μυθολογίας και γι’ αυτό εξετάζεται στην αντίστοιχη ενότητα, η οποία θα μας απασχολήσει σ΄ επόμενο σημείωμα.

Αστέρια

Κατ’ αρχήν η λαμπρότητα των άστρων μας έδωσε τα Αστέριος 163 εμφανίσεις (0,16%), Αστρινός 2, Αστέρω 5, Αστερούλα, Αστρινιώ, Αστρινή και ο ποιητικός τύπος Αστραδενή που χρησιμοποιείται στη Σύμη από μία εμφάνιση και Αστεριάδης. Το Αστέρης δεν εμφανίζεται στο δείγμα. Από το Αστέριος πιθανά και το Αστέργιος με μία εμφάνιση. Υπάρχουν ακόμη τα Αστερόπη, Αστυρόπη, που τα εξετάζουμε με τα μυθολογικά και ο άγνωστος σε εμάς τύπος Αστρολούπος που εμφανίζεται μια φορά στο δείγμα.

Το Αστέριος ήταν όνομα μυθολογικών και ιστορικών προσώπων. Από τη μυθολογία ξέρουμε ότι Αστέριος ήταν προσωνυμία του Μινώταυρου (λαμπρός φωτεινός). Αστέριος ή Αστερίων ή Αστρινός, γιος του Τεκτάμου και της Κρηθέας, ήταν το όνομα του πρώτου βασιλιά της Κρήτης, που δόθηκε σύζυγος της Ευρώπης από το Δία, αφού χόρτασε τον έρωτα της κόρης ο μεγάλος Θεός. Από αυτόν πήραν το όνομά τους τα Αστερούσια όρη της νότιας Κρήτης. Υπήρξε και επωνυμία του Δία: Αστρινός Ζευς, δηλαδή ουράνιος. Με αυτό το όνομα μάς είναι γνωστοί ένας αργοναύτης και ο αδελφός του Νέστορα.

Το όνομα συνδέεται και με τα ταφικά έθιμα των Ελλήνων. Υπάρχει στον ορφικό ύμνο για το ταξίδι της ψυχής και αφορά τις ψυχές που θα ενσαρκωθούν ξανά:

«Θα βρεις στα δεξιά του οίκου του Άδη μια πηγή, που δίπλα της στέκει λευκό κυπαρίσσι. Σε αυτή την πηγή καθόλου μην πλησιάσεις. Αλλά θα βρεις μπροστά μια άλλη στης Μνημοσύνης τη λίμνη από την οποία ρέει ψυχρό ύδωρ και φύλακες την φυλάνε, που θα σου πουν προς τα πού πρέπει να βαδίσεις. Σε αυτούς εδώ να πεις όλη την αλήθεια. Πες : “Της Γαίας παις είμαι και του έναστρου ουρανού, Αστέριος το όνομά μου. Από την δίψα φλέγομαι. Αλλά δώστε μου να πιώ από την πηγή”».

Η γέννηση της Αφροδίτης (Μποτιτσέλι)

Πούλια και Αυγερινός

Τραγούδια για τον Αυγερινό και την Πούλια ακούγονται ακόμη και σήμερα, πολλοί άνθρωποι έχουν την εντύπωση ότι αυτά τα δύο ουράνια αντικείμενα είναι παρόμοια. Η πραγματικότητα είναι, βέβαια, εντελώς διαφορετική.

Ο Αυγερινός είναι το τελευταίο άστρο που αντικρίζει ο γεωργός ξυπνώντας το χάραμα (Αυγερινός) και το πρώτο όταν έρχεται η νύχτα (Αποσπερίτης), όπου προμηνύει το τέλος της ημερήσιας εργασίας και την αρχή της νυχτερινής ανάπαυσης. Αυγερινός είναι το δημώδες όνομα του πλανήτη Αφροδίτη. Αντίθετα, Πούλια ονομάζει ο λαός μας το ανοικτό σμήνος των Πλειάδων, μια ομάδα επτά αστεριών που, επειδή βρίσκονται κοντά, δίνουν την εντύπωση μιας λαμπερής πόρπης.

Όπως είναι προφανές, η Πούλια, όντας αστρικό σμήνος έχει σταθερή θέση στην ουράνια σφαίρα και επομένως είναι ορατή σε συγκεκριμένες εποχές του χρόνου. Αντίθετα, ο Αυγερινός και ο Αποσπερίτης (που στην ουσία είναι το ίδιο αντικείμενο) είναι πλανήτης που κινείται συνεχώς στον ουρανό σε σχέση με τα αστέρια του ουράνιου θόλου. Έτσι, η συνύπαρξη της Πούλιας και του Αυγερινού στην ίδια περιοχή του ουρανού είναι ένα όχι και τόσο συχνό φαινόμενο, αντίθετα με το ό,τι συνήθως πιστεύεται από το λαό.

Η ανατολή στα τέλη Μαϊου (τότε αρχίζει η πούλια να είναι ορατή λίγο πριν την ανατολή του ηλίου) και η δύση της στα μέσα Νοέμβρη (η Πούλια δύει λίγο πριν την ανατολή του ηλίου) σημαδεύουν αντίστοιχα την αρχή του καλοκαιριού και του χειμώνα. Ο αστερισμός της Πούλιας το Νοέμβρη οργάνωνε το χρόνο των γεωργών και των κτηνοτρόφων: «Όντας η Πούλια βασιλεύει ο καλός ο ζευγολάτης αποσπέρνει, κι ούτε τσοπάνος στα βουνά, κι ούτε ζευγάς στους κάμπους». Χαρακτηριστικές είναι και οι εκφράσεις: «Άμα σκάσει η Πούλια» ή «μέχρι να πέσει η Πούλια στη θάλασσα».

Η Πούλια (για τη μεγαλοπρέπειά της) με 2 εμφανίσεις, ο Αυγερινός (< αυγή (αναλογικά προς: εσπερινός, νυχτερινός)• ο φωτεινός) με 5, Αυγέριος και Αυγέρης από 1 και το Αυγερινή 1. Ίσως με την πούλια να σχετίζεται και το όνομα Πουλίκα που εμφανίζεται μία φορά.

* Όλα τα στοιχεία στηρίζονται σε έρευνα σε αντιπροσωπευτικό πανελλαδικό δείγμα. Συγκεκριμένα σε 99.246 ανδρικά και 52.927 γυναικεία ονόματα από τους τηλεφωνικούς καταλόγους του ΟΤΕ.

Η Μάγια
Οδυσσέας Ελύτης
Η Πούλια πόχει εφτά παιδιά μέσ” απ” τους ουρανούς περνά. Κάποτε λίγο σταματά στο φτωχικό μου και κοιτά. -Γειά σας τι κάνετε; Καλά;-Καλά. Πώς είναι τα παιδιά; -Τι να σας πω εκεί ψηλά τα τρώει τ” αγιάζι κι η ερημιά. -Γι αυτό πικραίνεσαι κυρά, δε μου τα φέρνεις εδωνά; -Ευχαριστώ μα “ναι πολλά θα σου τη φάνε τη σοδειά. -Δώσε μου καν την πιο μικρή τη Μάγια την αστραφτερή. Λάμπουνε γύρω τα βουνά, τα χέρια μου βγάνουν φωτιά. Κι η Πούλια πόχει εφτά παιδιά φεύγει και μ” αποχαιρετά.

Ηρακλής Κακαβάνης
fractal