Πασκάλ Πασκαλέφσκι: ΜΗΡΚΑ (ποίημα για την Ειρήνη Γκίνη)

Η Ειρήνη Γκίνη (Μίρκα Γκίνοβα), ήταν η πρώτη γυναίκα που εκτελέστηκε με απόφαση Έκτακτου Στρατοδικείου. Γεννήθηκε το 1923 στο χωριό Ξανθόγεια (Ρουσίλοβο) του νομού Πέλλας. Ήταν νηπιαγωγός και καταγόταν από φτωχή οικογένεια. Το 1942 οργανώθηκε στην ΕΠΟΝ και συνέβαλλε στην οργάνωση ανταρτών στον ΕΛΑΣ. Το καλοκαίρι του 1946 μαζί με έξι συντρόφους της πέφτουν στα χέρια χωροφυλάκων. Βασανίζεται φριχτά χωρίς να λυγίσει. Στις 25 Ιούλη του 1946 περνά στρατοδικείο και καταδικάζεται σε θάνατο. Στις 27 Ιούλη εκτελείται μαζί με τους έξι συντρόφους της στα Γιαννιτσά.

Κατά τη μεταφορά της στον τόπο της εκτέλεσης τραγουδούσε τη Διεθνή  και άλλα επαναστατικά μακεδόνικα τραγούδια. Μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα δεν δέχτηκε να της δέσουν της μάτια. Την επόμενη της εκτέλεσης το ανακοινωθέν του Υπουργείου «Δημοσίας Τάξεως» αναφέρει: «…Οι επτά εκτελεσθέντες αντίκρισαν ψυχραίμως το εκτελεστικόν απόσπασμα και δεν εδέχθησαν να δεθούν οι οφθαλμοί των. Περισσοτέραν ψυχραιμίαν επέδειξεν η νηπιαγωγός Ειρήνη Γκίνη η οποία έψαλλε τον ύμνον της Διεθνούς και εκραύγαζεν υπέρ του ΚΚΕ»…

Μεταφέρουμε στο διαδίκτυο ποίημα του Πασκάλ Πασκαλέφσκι για την ηρωίδα Ειρήνη Γκίνη. Περιλαμβάνεται σ’ ένα βιβλιαράκι λίγων σελίδων, που είναι τυπωμένο στα μακεδόνικα (έκδοση του 1949), που ανακαλύψαμε στην πολύτιμη βιβλιοθήκη των ΑΣΚΙ. Επίσης κάναμε μια μικρή έρευνα για να βρούμε στοιχεία για τον ―μάλλον άγνωστο σήμερα, όπως συμπεραίνουμε― ποιητή και μεταφραστή Πασκάλ Πασκαλέφσκι. Όμως ας διαβάσουμε πρώτα το ποίημα.
  Ο τίτλος ΜΗΡΚΑ (Μίρκα) είναι γραμμένος προφανώς στα μακεδόνικα.

ΜΗΡΚΑ

Σκοτείνιασαν τα πλάτια…

Απ’ τα παλάτια,

στις πόλεις,

στα νησιά,

στην ύπαιθρο τη μαύρη,

οι ταύροι του φασισμού,

παντού τον όλεθρο σκορπούνε.

Χτυπούνε, καιν, κρεμούνε

τους ήρωες του Λαού.

Το Βέρμιο έρμο σέρνει,

κραυγή που συνεπέρνει,

κραυγή σπαραχτική.

Και το Καϊμάκ-Τσαλάν

το πνίγουν, το μαδάν

οι άγριοι λυγμοί.

Ο πόνος καίει στα στήθια…

Και σα στα παραμύθια

ο Όλυμπος ξεσπά.

Κι η θλίψη σ’ ύψη φτάνει,

οχιά λες το δαγγάνει,

και σε βροντές ξεσπάει,

τραντάζει το κεφάλι,

φουρτούνα, ανεμοζάλη

μηνάει, στους εχτρούς!..

Και το Αιγαίο

που στέρεψε το δάκρυ

απ το κλάμα,

για το δράμα το νέο,

μαζεύει από αφρούς

για τους νεκρούς

λουλούδια – τραγούδια, βογγητά,

και κάνει

μεγαλόπρεπο στεφάνι…

Δεμένοι

ένας-ένας

εφτά είν’ στη σειρά.

Και πρώτη είν’ εκείνη,

η Γκίνη

η Ειρήνη―

η Μίρκα,

που ειρήνη

και Λευτεριά ζητά.

Και πίσω της οι έξη

―πηγαίνουν δίχως λέξη…

Τα γύρω έχουν φέξει!

Κοιτούν, μα δε μιλούν.

Με πίστη βλέπουν μπρος,

τους γνέφει κάποιο φως

―της Νίκης η χαρά,

η άγια Λευτεριά

π’ ολόλαμπρη προβάλλει…

Σε τέτοια ανεμοζάλη,

σηκώσανε τα μάτια,

αγκάλιασαν τα πλάτια

και με μειδίαμα σκληρό

βροντόειπαν βουηρό το

«Θάνατος στο φασισμό―

Λευτεριά στο Λαό!»

Κι απόμειναν αγνοί

σαν πάντα, ηρωικό

και τίμιοι…

Οι δήμιοι,

σήκωσαν τα όπλα…

Το αίμα της σλάβας

σα λάβα κοχλάζει

ηφαίστιο που βράζει

―η Μίρκα― φωνάζει:

― «Λοιπόν,

μες στην ΕΠΟΝ

μεγάλωσα.

Στη θάλασσα

της μάχης

έγινα βράχος.

Σα στέλεχος του ΝΟΦ

έγινα βουνό, γρανίτης, δυναμίτης!..

Ζήτω το ΚΚΕ

―λαμπρή πρωτοπορία!

Ζήτω το ΝΟΦ!

Ζήτω η Δημοκρατία!

Κάτω ο Φασισμός…»

Ο εχτρός φαρμάκι στάζει.

Προστάζει:

― «Πυρ»!..

Και καπνός

κατάπιε τη φωνή της,

την αντρίκεια,

τη δίκια την οργή της…

Εφτά σταυραϊτοί στη στιγμή

σωριάστηκαν στη γη,

στη Γη την πατρική…

Με ξέπλεκα μαλλιά

και θλίψη στην καρδιά,

ανέτειλε ο ήλιος

συντροφικός και φίλιος

και κοίταξε με βλέμμα

πονετικό, το αίμα

που χύθηκε και πάλι.

Σταμάτησε,

γονάτισε μπροστά τους με ευλάβεια

και χάιδεψε τ’ ατίθασα

της Μίρκας τα μαλλιά·

και χάιδεψε τα χέρια της,

που χάιδευαν τα νήπια

όντας νηπιαγωγός…

Τα δάχτυλα τα ήπια

σχημάτισαν γροθιές.

Τα στήθια της τα τρύπια

πετούσανε φωτιές.

Πετούσανε φωτιές

τα στήθια τα σκληρά―

σκληρά, παρθενικά.

Τα μάτια που λαχταριστά

διψούσανε για φως,

μειδιούν, αθώα, γελαστά,

και βλέπουν πάλι μπρος,

και βλέπαν πάλι μπρος

και είχαν ένα φως,

και λάμπαν σαν τον ήλιο,

σε όλη την υφήλιο,

στον κόσμο, σ’ όλο το ντουνιά

για Λευτεριά,

για Λευτεριά!..

Το Ροσίλοβο πενθεί.

Οι κανίβαλοι δειλοί

βάζουν στα χωριά φωτιά…

η Λευτεριά ξεπετιέται

πιο λαμπρή

και προχωρεί

μπρος και πάντα μπρος!

Η Μίρκα― τιτάνια σα σπάνιο φως,

φωτά σκορπάει τα σκοτάδια.

Και στα βουνά,

στους κάμπους, στα χωριά

φουντώνει η ανταρτιά…

Νιάτα, γηρατειά, γυναίκες και παιδιά

μπαίνουν στη γραμμή,

με φλόγα, με ορμή

με πίστη στα μάτια…

Παν’ σ’ αχαλίνωτ’ άτια,

σε φτερωτά,

πετά και προχωρά η Λευτεριά,

εμπρός και πάντα μπρος.

Της Μίρκας φωτίζει

το φως!..

Η εξουσία,

γεμάτη δειλία,

το τέλος της βλέπει.

Της γνέφει ο τάφος

που μέλλει να πέσει.

Φωνάζουν οι τάφοι, και γράφει:

Ανακοινωθέν.

«Προπάντων η νέα γενναία

κρατήθη…

στα στήθη

καρδιά και ψυχραίμως… ψυχραίμως»…

Βογγάει ο Αίμος!

ΠΑΣΚΑΛ ΠΑΣΚΑΛΕΦΣΚΙ

Για τον Πασκάλ Πασκαλέφσκι δεν γνωρίζαμε τίποτα περισσότερο από το ότι ήταν ο μεταφραστής στα ελληνικά του δίτομου μυθιστορήματος του Βούλγαρου Ντίμιταρ Ντίμοφ «Τα καπνά» (εκδ. Σύγχρονη Εποχή). Σε κάποιες από τις επισκέψεις μας στο Επιμορφωτικό Κέντρο Βιβλιοθήκη - Αρχείο «Χαρίλαος Φλωράκης» ξεφυλλίζοντας φύλλα εντύπων του ΔΣΕ (πιθανά την εφημερίδα Προς τη Νίκη) ψάχνοντας για κάτι άλλο είχαμε  «συναντηθεί» με την υπογραφή του.

Η επόμενη επαφή με το όνομα Πασκάλ Πασκαλέφσκι ήταν σε ένα παλιό αφιέρωμα του Ριζοσπάστη με τίτλο «Ποίηση για τον δίκαιο και ηρωϊκό αγώνα του ΔΣΕ» (επιμέλεια Αριστούλα Ελληνούδη), και φιλοξενήσαμε εδώ στη στηθάγχη. Στο αφιέρωμα παρατίθεται ποίημα του Πασκαλέφσκι με την συνοδευτική επισήμανση «Προφανέστατα, επρόκειτο για ψευδώνυμο. Ποιου; Δυστυχώς, δεν το γνωρίζουμε.»

Όταν εντοπίσαμε το ποίημα που σήμερα παρουσιάζουμε, η έρευνα για κάποια λίγα έστω στοιχεία για τον ποιητή επιβλήθηκε σαν ανάγκη.

Ψάχνοντας λοιπόν βρήκαμε ότι ο Πασκαλέφσκι εκτός από ποιητής και μεταφραστής του μυθιστορήματος που προαναφέραμε, έχει μεταφράσει στα ελληνικά, και Βούλγαρους ποιητές όπως ο Μπότεφ, ο Γιαβόροφ, ο Χάτζι Ντιμιτάρ κ.ά. Μεταφράσεις του έχουν φιλοξενηθεί σε έντυπα του ΔΣΕ και άλλα, και αργότερα, των πολιτικών προσφύγων και αλλού, ενώ στη χώρα μας έχει κυκλοφορήσει και μια έκδοση με ποιήματα του σημαντικού ποιητή της Βουλγαρίας Χρίστο Μπότεφ (1848-1876) σε δική του μετάφραση, σχόλια και εισαγωγή (Πασκάλ Πασκαλέφσκι: “Χρήστο Μπότεφ – Λαέ μου”, εκδόσεις Ειρήνη, Αθήνα 1986).

Όπως καταγράφεται στην εργασία της Ευανθίας Δουγά – Παπαδοπούλου με τίτλο «Ελληνικές μεταφράσεις του ποιητικού έργου του Χρίστο Μπότεφ (διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή -pdf- ελεύθερα στο διαδίκτυο) ο Πασκαλέφσκι έχει μεταφράσει στα ελληνικά ολόκληρο το ποιητικό έργο του Μπότεφ. Στην ίδια εργασία διαβάζουμε ότι ο Πασκαλέφσκι, σε αντίθεση με άλλους σημαντικούς Έλληνες λογοτέχνες που μετέφρασαν ποιήματα του Μπότεφ, ήταν ο ίδιος βουλγαρομαθής και «μπορούσε να μεταφράζει απ’ ευθείας από τα βουλγάρικα». Αυτό βέβαια, συμπληρώνουμε εμείς, δεν σήμαινε κατ’ ανάγκη ότι ήταν και Βούλγαρος.

Σε άρθρο του στο περιοδικό  ΠΥΡΣΟΣ (2/1963) που έβγαινε στη Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία, και απευθυνόταν στις κοινότητες των πολιτικών προσφύγων στις Λαϊκές Δημοκρατίες, με τίτλο «Η λαϊκή κληρονομιά ανεχτίμητος θησαυρός κάθε λαού», ο Πασκαλέφσκι γράφει χαρακτηριστικά: «Εμείς εδώ στις Λαϊκές Δημοκρατίες είμαστε αυτόπτες μάρτυρες της μεγάλης ανάπτυξης και σημασίας που πήρε η λαογραφία στις συνθήκες του σοσιαλισμού». Ενώ στη συνέχεια παραθέτει πολλές λεπτομέρειες για τους τρόπους που το σοσιαλιστικό βουλγαρικό κράτος αγκαλιάζει την παράδοση και γίνεται κτήμα του λαού. Και εδώ, από τον τρόπο που είναι γραμμένο το άρθρο δεν μπορεί να γίνει διακριτό αν ο Πασκαλέφσκι είναι Βούλγαρος που γνωρίζει ελληνικά, το αντίθετο, ή κάτι άλλο.

Συνεχίζοντας το ψάξιμο στις σελίδες του Ριζοσπάστη των πρώτων χρόνων της «μεταπολίτευσης», βρήκαμε μερικά ακόμα στοιχεία, όπως μια καταχώρηση με «νέες εκδόσεις» της εποχής στην οποία γίνεται αναφορά σε ένα ακόμα βιβλίο του που εκδόθηκε στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα: «ΠΑΣΚΑΛΗ ΠΑΣΚΑΛΕΦΣΚΙ: Στεφάνι από σονέττα, Στη συντρόφισσά του Κούλα, γραμμένο κάπου στο Γράμμο το 1947. Εκδόσεις Δωδώνη».

Επίσης μάθαμε ότι ο Πασκαλέφσκι ήταν «αντάρτης στα ελληνικά βουνά» και ότι πράγματι ζούσε στη Βουλγαρία και μάλιστα πολλά χρόνια. Συγκεκριμένα σε βιβλιοπαρουσίαση του έργου του Ντίμοφ «Τα καπνά» που δημοσιεύτηκε λίγο μετά την έκδοσή του (αρχές 1978), η συντάκτρια του άρθρου Βικτωρία Θεοδώρου γράφει χαρακτηριστικά ότι «η προσφορά του μεταφραστή Πασκάλ Πασκαλέφσκι, πρώην αντάρτη στα ελληνικά βουνά, είναι τεράστια. Είναι άξιος θαυμασμού ο Π.Π. γιατί διατήρησε και καλλιέργησε στην ξενητιά (ζει στη Σόφια εδώ και 25 χρόνια) την ελληνική γλώσσα τόσο, ώστε να μπορεί, χωρίς ψεγάδια, να αποδώσει στα ελληνικά αυτό το μεγάλο σε έκταση και αξία μυθιστόρημα.» Θέλοντας και μη το μυαλό πάει αυτόματα στο ότι ο Πασκαλέφσκι δεν μπορεί παρά να ήταν μαχητής του ΔΣΕ που μετά την υποχώρηση βρήκε φιλόξενο έδαφος στη Λ.Δ. Βουλγαρίας, ως πολιτικός πρόσφυγας.

Όμως το κομμάτι του παζλ που είχε απέναντί της η μικρή μας έρευνα θα το συμπλήρωνε, εντελώς απροσδόκητα,  ο ίδιος ο Πασκάλ Πασκαλέφσκι!

Ο Τόμης Πασκαλέφσκι

Ριζοσπάστης, 25 Αυγούστου 1979, στήλη Μορφές αγωνιστών. Αντιγράφουμε: «Ο Τόμης Πασκαλέφσκι γεννήθηκε στην Ξάνθη. Ήταν μέλος της ΟΚΝΕ και του ΚΚΕ. Στην Κατοχή (1941-1944) επιστρατεύτηκε από το βουλγαρικό στρατό κατοχής και πέρασε όλο το διάστημα σε καταναγκαστική εργασία. Μετά τη Βάρκιζα κατατάχτηκε στο ΔΣΕ και πολέμησε με ηρισμό στο Γράμμο και το Βίτσι. Πέθανε από οξεία λευχαιμία στις 4 του Σεπτέμβρη 1954 στην Τασκένδη, όπου ζούσε σαν πολιτικός πρόσφυγας. Στη μνήμη του Τόμη Πασκαλέφσκι, στα 25 χρόνια από το θάνατό του, αντί για άλλο μνημόσυνο ο αδελφός του Πασκάλ Πασκαλέφσκι πρόσφερε για ενίσχυση του Ριζοσπάστη 5.000 δρχ για να συνεχίσει τον αγώνα ως τη νίκη του λαού, που ήταν το όνειρο του Τόμη.»

Η έρευνά μας δεν θα σταματήσει εδώ. Αξίζει να μάθουμε περισσότερα για αυτόν τον ευαίσθητο ποιητή και αξιόλογο μεταφραστή που υπερασπίστηκε τη λευτεριά και το δίκιο του λαού και πολέμησε για τα ιδανικά του σοσιαλισμού-κομμουνισμού. Μέχρι, λοιπόν, να μάθουμε περισσότερα για τον Πασκάλ Πασκαλέφσκι, θα ξαναδιαβάζουμε το όμορφο ποίημά του για την «Μίρκα» και τους έξι συντρόφους της και θα ανασύρουμε στη μνήμη μας εικόνες μιας εποχής που «γέννησε» αμέτρητους πραγματικούς ήρωες, πολεμιστές της ζωής και της νέας κοινωνίας, με όπλα την αξίνα, το σφυρί, το μολύβι, του τουφέκι.